Yunan- İran müharibələri- II hissə
Plan:
1. Kserksin hücum hazırlıqları
2. Yunanların müharibəyə hazırlıqları
3. Fermopil döyüşü e.ə 480
4. Fermopil döyüşündən sonra
5. Salamis döyüşü e.ə 480
6. Salamis döyüşündən sonra
7 Plateya və Misale döyüşləri e.ə 479
8. Nəticə
1. Kserksin hücum hazırlıqları
Yunan tarixçisi yazır: “Marafondan on il sonra” “barbarlar” Hellası əsarət altına almaq üçün geniş silahlarla
geri döndülər. Dara artıq ölmüşdü, lakin oğlu Kserks tapşırığını yerinə yetirməyə qərar vermişdi. Çox miqdarda
ehtiyatlar topladı. Hellesponta qayıqlarla körpü salındı və İranın əvvəlki donanmasının qəzaya uğradığı Atos
Dağı qayalıqları deşildi və bir kanalla açıldı. Bir neçə yüz min nəfərlik bir ordu Kserks tərəfindən bir yerə toplandı. Göründüyü kimi o, yunanları çox sayda ordusu ilə əzmək niyyətində idi.
2. Yunanların müharibəyə hazırlıqları
Kserks birləşmiş Yunanıstana hücum etməzdən əvvəl öz elçilərini göndərdi. Fars elçilər ənənəvi təslim rəmzləri
olan “torpaq və su” tələb etməyə başladıqda, onun güclü hazırlıqları bir çox Yunan dövlətlərini qorxutdu. Afinanı qısqanan Tebes və Spartaya eyni dərəcədə həsəd aparan Argos kimi bəzi digər dövlətlər, mübarizə boyunca Afinalılara kömək edəcək heç nə etmədi. Ancaq Afina və Sparta müttəfiqləri ilə birlikdə sona qədər müqavimət göstərmək üçün qaldılar. Femistokol-un təklifi ilə e.ə 481-ci ildə Korinfisdə toplanan vətənpərvər dövlətlərin nümayəndələrinin qurultayı çağırıldı. Müdafiə tədbirləri alındı. Sparta müttəfiq donanma və orduya komandanlıq etdi.
3. Fermopil döyüşü e.ə 480
Yunan tarixçisi Herodotun parlayan səhifələrində İranla müharibənin təbliğləri bir dəfəlik təsvir edilmişdir.
Miladdan əvvəl 480-ci ilin əvvəllərində İran ordusu Sardisdən çıxdı, Hellespontu keçdi və Yunanıstanın
mərkəzinə keçid olan Fermopil keçidinə doğru irəlilədi. Böyük təbii qüvvələrdən biri olan bu mövqeyi Sparta kralı Leonidin rəhbərliyi altında bir ne çəmin yunan tutdu.
İki gün ərzində Kserks yalnız ən yaxşı əsgərlərini Fermopil müdafiəçilərinin üzərinə göndərdi. Yunan müdafiəçilər uzun müddət fars ordusuna müqavimət göstərdi. Lakin bir xain yunan Kserksə keçidin arxa tərəfindəki dağın üstündən keçən, təhlükəli bir cığırın olduğunu söylədi. Gecə bir fars dəstəsi cığırı keçdi və yunanların arxasında mövqe tutdu.
Ancaq üç yüz Spartalı döyüşçü qaçmaqdan imtina etdilər. Fars ordusu 300 Spartalının üzərinə hücüma keçir. Leonid və adamları nizələr və qılınclar qırılana qədər vuruşdular, silah olaraq onların yalnız əlləri və dişləri qaldı. Kserks böyük qələbə qazandı və keçidi keçdi. İllər sonra döyüş meydanında onların xatirəsinə bir abidə ucaldıldı. Abidə üzərində yazılır: “Qərib, get spartalılara söylə ki, əmrlərinə tabe olaraq burada yatırıq.”
4. Fermopildən sonra
Fermopildəki fəlakətdən sonra mərkəzi Yunanıstanın bütün əyalətləri Farslara tabe oldular. Onlar Boeotiya və Attikadan Afinaya sürətlə irəlilədilər, ancaq tərk edilmiş bir şəhər tapdılar. Femistokolun tövsiyəsi ilə sivil əhali təhlükəsiz yerlərə çəkildi və Afinanın bütün döyüş qüvvələri gəmilərə mindi. Afina donanması Salamis adasını Attikadan ayıran boğazda bir mövqe tutdu və düşməni gözlədi.
5. Salamis döyüşü e.ə 480
Salamis döyüşü antik dövrdə dəniz taktikasının maraqlı bir nümunəsinidir. Bu döyüşdə yunan gəmisi- Trirem,
onu məhv etmək və ya batırmaq üçün qarşı gəmiyə qəfil şiddətlə atılacaq bir raket kimi qəbul edildi. Dəniz döyüşü
bir sıra manevrlərə çevrildi. Qələbə əsgərlərin şücaətindən çox avarçəkənlərin və atıcların bacarıqlarından asılı idi. Salamisdə farsların yunanlardan daha çox gəmisi var idi, lakin Femistokol haqlı olaraq dar boğazda saylarının
onlar üçün üstünlük olacağına inanırdı. Belə olduğu sübut edildi. Farslar yaxşı mübarizə apardılar, lakin
bir yerə toplaşan gəmiləri lazımi dərəcədə hərəkət edə bilmədi və hətta toqquşma nəticəsində bir-birlərini məhv etdilər. Bütün gün davam edən döyüşdən sonra donanmalarından məhv olmayanlar boğazdan çəkildi.
6. Salamis döyüşündən sonra
Salamisdəki qələbənin mühüm nəticələri oldu. Bu döyüşdəki məğlubiyyət farsları o qədər şikəst etdi ki, bundan
sonra dənizin idarəçiliyini itirdilər. Kserks adamlarını ərzaq məhsulları ilə təmin etməkdə çətinlik çəkdi və
gücünün daha böyük hissəsi ilə Asiyaya çəkildi. Kserksin özündə də daha çox döyüşmək üçün ürəyi yox idi,
lakin yunanları quruda tabe etmək üçün Mardonanı seçilmiş güclü qoşunlarla burada qoyub getdi.
Beləliklə, müharibənin əsl böhranı hələ qarşıda idi.
7. Platye və Misale döyüşləri e.ə 479
Mardona yaz kampaniyasına hazırlaşaraq Tessaliyada qışı sakitcə keçirdi. Yunanlar da öz növbəsində son bir
həmlə etdilər. Afinalılar və müttəfiqləri tərəfindən dəstəklənən güclü bir Sparta ordusu, Boeotia’nın kiçik Platye qəsəbəsi yaxınlığında farslarla qarşılaşdı. Burada ağır silahlı yunan əsgərləri uzun nizələri, nəhəng qalxanları və
güclü qılıncları ilə düşmənin nəhəng kütlələrini asanlıqla üstələdilər.
Platyeyadakı uğur, texnika, liderlik və döyüş gücü baxımından yunanlıların farslardan nə qədər üstün olduğunu göstərdi. Bu döyüşlə eyni zamanda fars donanmasının qalan hissəsi İyon sahilindəki Misale burnunda sarsıdıcı
bir məğlubiyyət aldı. Bu iki döyüş həqiqətən müharibəni sona çatdırdı. İran bir daha heç vaxt Yunanıstan üzərində hökmranlığı təmin etmək üçün ciddi bir səy göstərmədi.
8. Nəticə
Bu böyük müharibə iki rəqib dövlət arasındakı qarşıdurmadan daha çox idi. Bu Şərqlə Qərb arasında bir mübarizə idi. Şərq despotizmi ilə Qərb fərdiyyətçiliyi arasında. Bir tərəfdə Asiyanın mərkəzləşmiş ölkələri idi, digər tərəfdə,
isə Yunanıstanın kiçik, parçalanmış şəhər dövlətləri. Şərqdə dünya miqyaslı bir imperatorluğun insan qaynağında
və pulda sərhədsiz sərvəti var idi. Qərbdə isə bəzi kiçik icmaların zəif mənbələri var idi. Buna baxmayaraq Yunanıstan qalib gəldi. Onun qələbə hekayəsi insan azadlığının salnaməsində silinməz bir qeyddir.
TƏRCÜMƏÇİLƏR: Sevinc Əliyeva və Nuray İsmayılova
Həmçinin bax: Yunan- İran Müharibələri- I Hissə
Həmçinin bax:tehsilim.org/dosent-dr-boran-ezizin-yeni-kitabi-nesr-edilib/
