Yenidən bölüşdürülən korrupsiya nəzəriyyəsi
Yenidən bölüşdürülən korrupsiya nəzəriyyəsi adlandırıla bilən nəzəriyyədə dövlət dövlət-cəmiyyət münasibətlərinin daha zəif hissəsidir. Burada müxtəlif sosial və iqtisadi qruplar, maraqlar və ya fərdlər dövlət və hakim elitadan daha çox dövlətlə bir müttəfiq kimi apardıqları korrupsiya əməllərindən daha çox fayda götürəcək qədər təşkilatlanmış və güclüdürlər. Çıxarılan, özəlləşdirilən və istehlak edilən sərvətlərdən əsas faydalananlar siyasi və dövlət əsaslı elita deyil. Dövlət resursları tükənir və hər bir ölkədə hakimiyyət güc konfiqurasiyasına uyğun olaraq müxtəlif qruplara və maraqlara bölünür.
Yenidən bölüşdürülən korrupsiya nəzəriyyəsi, dövlətin deqradasiyasının əsasən müştəri şəbəkələrinin nisbi gücü ilə əlaqəli olduğu, Banqladeş və mafiya fəaliyyətində həddindən artıq artımın olduğu Rusiya kimi dünyanın ən parçalanmış bəzi dövlətlərinin təcrübəsinə əsaslanır. Əsas diqqət “təxribatçı” qruplara və güclərə və bu növ korrupsiyanın dövlət institutlarına və milli iqtisadiyyata degenerativ təsirlərinə yönəlib. Burada siyasi cəhətdən güclü və mütəşəkkil qruplar, məsələn, korrupsiya yolu ilə “aşağıdan” dövlət hakimiyyətinə meydan oxuya biləcəklər. Korrupsiya olsa da, dövlət xidmətlərini və mallarını çatdıracaq funksionerlərlə ittifaqlar məcbur ediləcək; siyasətçilər bunun üçün pul ödəyənlərə fayda verəcək hüquq və qaydaları uyğunlaşdırmaq üçün satın alınacaq; və siyasi təsir rüşvətlə və ya zorla alınacaq, çünki rejimin sadəcə sağ qalması bu qrupların siyasi dəstəyindən asılı ola bilər.
Cəmiyyətdə bu cür korrupsiyadan kimin daha çox faydalanacağı qüvvələrin yerli bölgüsündən asılıdır. Bu, dövlət investisiyalarının, inkişaf layihələrinin, beynəlxalq yardımların, regional muxtariyyətlərin və milli qurumlarda təmsilçiliyin ədalətli hissəsindən daha çoxunu dövlətdən çıxarmaq üçün kifayət qədər güclü olan güclü etnik və ya regional qruplar və ya klanlar ola bilər. Bu, aşağı qiymətə milli resursları, güzəştləri, güzəştli rejimləri, icazələri və vergi azadlığını ala bilən xarici və ya yerli korporativ maraqlar ola bilər. Vergi azadlığı, subsidiyalar, təqaüdlər və ya işsizlik sığortası kimi imtiyazları ala bilən və ya imtiyazlı məktəblərə, tibbi xidmətə, mənzilə, daşınmaz əmlaka və ya özəlləşdirilən müəssisələrdəki paylara güzəştli çıxış əldə edə bilən ümumi əhali, fiziki şəxslər ola bilər.
Bu oyunda uduzan dövlət və onun tənzimləmə qabiliyyətidir. Şəxsi vətəndaşlar, kommersiya biznesləri (yerli və beynəlxalq) və müxtəlif maraq qrupları (rəsmi və qeyri-rəsmi, müasir və ənənəvi) milli və ictimai resursları ucuz qiymətə ala bildikdə, geri ödəmələrdən və mafiyadan istifadə etməklə istisnalar, imtiyazlar, toxunulmazlıq və cəzasızlıq ala bildikdə. dövlət məmurlarına qarşı üsullar, dövlət aşındırılacaq. “Yenidən bölüşdürmə” korrupsiyasının təsiri ondan ibarətdir ki, dövlət fəaliyyət qabiliyyətini itirir və siyasi cəhətdən gücsüz olur. Dövlətin vergiləri tutmaq və dövlət xidmətləri göstərmək imkanları azalacaq; onun ardıcıl siyasət həyata keçirmək qabiliyyəti, eləcə də dövlətin cəmiyyəti və iqtisadiyyatı siyasi prioritetlərə uyğun dəyişdirmək və rasional inkişaf siyasətini həyata keçirmək qabiliyyəti məhv edilir.
Bundan əlavə, yenidən bölüşdürmə korrupsiyası “xüsusilə yoxsullara ziyan vuracaq”, çünki resurslar “bir adam bir səs” prinsipi ilə deyil, qrupların təzyiq və rüşvət yolu ilə siyasətə təsir imkanlarına uyğun olaraq özəlləşdirilir və yenidən bölüşdürülür. Resurslar “universal” və ya ideoloji ehtiyaclara və ədalətə uyğun olaraq bölüşdürülməyəcək. Məktəblər, səhiyyə, sosial xidmətlər və dövlət müdafiəsi kimi əsas ictimai xidmətlər baxımından siyasi yenidən bölüşdürülməyə ən çox ehtiyacı olanlar dövlətin imkanları şikəst olduqda ən çox əziyyət çəkəcəklər.
Feodallaşma zəif dövlətlərin güclü cəmiyyətlər tərəfindən manipulyasiya edildiyi, dövlətin nəzarəti “mülki” qüvvələrə itirdiyi zaman istifadə edilən bir termindir. Feodallaşma dövlətin “özəlləşdirilməsinə” və “mərkəzsizləşdirilməsinə” istinad edir və cəlb olunan müştəri münasibətlərini vurğulayır. Feodallaşma bütün coğrafi ərazilərin, iqtisadi sektorların və/yaxud hərbi hissələrin “özəl” maraqlar tərəfindən ələ keçirildiyi zaman baş verir. Qısa müddətdə hökmdar sədaqət baxımından (yerli və ya regional güclülərdən, müştəri qruplarından və ya vassallardan) və seçkilərdə hakim partiyaya səslərin etibarlı şəkildə çatdırılması baxımından qəsdən feodallaşmadan faydalana bilər, lakin uzunmüddətli perspektivdə dövlətin birliyini idarə etmək təhlükə altına düşür.
Dövlətin regional vergi bazaları, hərbi bölgələr, təhlükəsizlik əməliyyatları və hətta qanunvericilik kimi böyük səlahiyyətlərinə və institutlarına nəzarətin bankirlər, özəl şirkətlər və hərbçilər kimi özəl güclərə verildiyi Rusiyadır. Kamerunda sədaqət və səslərin çatdırılması müqabilində prezident və hakim partiya qədim sülalələrin idarə etdiyi müəyyən bölgələrə demək olar ki, məhdudiyyətsiz səlahiyyətlər verdi. Prezident onlara yerli vergilərin müstəsna hüququnu verməklə onların sədaqətini satın aldı və “saray mühafizəçiləri” qeyri-məhdud tribunalları və qorxulu həbsxanaları olan yarımhərbi qüvvələrə çevrildilər. Hər iki halda problem ondadır ki, hökmdar və ya dövlət elitası “feodallaşma” yolu ilə mərkəzi hökumət və mühüm bölgələr üzərində öz nəzarətini saxlaya və təmin edə bildikdə, sonuncunun əbədi sadiqliyinə heç vaxt təminat verilmir.
QAYNAQ: Ellen Grisgby- Analyzing Politic
TƏRCÜMƏÇİ: Gülşən Hüseynova
HƏMÇİNİN BAX: Azərbaycan Atabəylər dövlətində inzibati idarə sistemi
HƏMÇİNİN BAX: Tehsilim.org/dim-de-novbeti-vakansiya/
