Yaşıl şəhərlər
Urbanizasiya və iqlim dəyişikliyi şəhərlərimizdə həyat keyfiyyətini qorumaq və yaxşılaşdırmaq üçün yeni hallar tələb edir. İctimai yaşıl sahə biomüxtəlifliyə, iqlimə, sağlamlığa və havanın keyfiyyətinə müsbət təsir göstərir.
Lehman ( yaşıl şəhər tədqiqatçısı, alim 2010) sözlərinə görə , yaşıl şəhərin 15 prinsipi vardır ki, bunlar aşağıdakılardır.
1.İqlim və Kontekst: Seçilən şəhərdən əvvəl iqlim şəraitinə əsaslanaraq hər davamlı layihəsində biomüxtəliflik, eko sistem və ya qonşuluq sxemi daxilində qarşılıqlı əlaqəni öyrənib saxlamaq lazımdı.
2. Sıfır CO2 emissiyaları üçün bərpa olunan enerji: Şəhər ərazilərini günəş enerjisi ilə işləyən PV, günəş əsaslı isti, günəş termiki, dənizdə külək, biokütlə, geotermal enerji, mini-hidroenerji və digər yeni texnologiyalar daxil olmaqla bərpa olunan enerji mənbələrinin yerli elektrik stansiyalarına çevirmək. Ən perspektivli texnologiyaların qurulması- inteqrasiya edilmiş PV, şəhər külək turbinləri, mikro CHP və günəş soyutma
3. Sıfır Tullantılar Şəhəri; şəhərlər, metal, şüşə, plastik, kağız istehsalında və yeni məhsullarda sıfır tullantı şəhər planlamasını yaratmalıdı.
4. Su: suyun səmərəliliyi, yağış suyu toplanması , tullantı suyunun təkrar istifadəsi, fırtına suyunun yığılması. Qida məhsuldarlığı səviyyəsinə görə, az su tələb edən və quraqlığa davamlı bitkiləri inkişaf etdirmək lazımdı.
5. Landşaft, bağlar və biomüxtəliflik: Şəhər mənzərəsi ilə ekosistemin dayanıqlığını artırmaq üçün qapalı şəhər bağçalarını, əkinçilik, əkinçilik və yaşıl çatıları təşviq etmək lazimdır. Bitkilər, havanı təmizləmək və şəhəri sərinləmək üçün istifadə edilə bilər. Bundan əlavə, yaşıllıqları, bağları və əkin sahələrini qoruyaraq, şəhərdə yaşıl bir mühiti təmin etmək üçün CO2’nin udulması lazımdır.
6. Davamlı nəqliyyat və yaxşı ictimai yer. Yığcam və polyentrik şəhərlər
7. İstehsalında daha az enerji sərf olunmuş yerli və davamlı materiallar: az enerji ilə yerli materiallardan istifadə edərək əvvəlcədən hazırlanmış modul sistemlər tətbiq edərək şəhərlərin tikintisi
8. Mövcud rayonların sıxlığı və yenidən qurulması
9. Passiv dizayn prinsiplərindən istifadə edərək , yaşıl binalar və rayonlar yaratmaq
10. Yaşayış, Sağlam İcmalar və Qarışıq İstifadəli Proqramlar
11. Yerli qida və qısa tədarük zəncirləri
12. Mədəni irslərə dəyər vermək: Yüksək hava keyfiyyəti, ətrafı çirklənməyən davamlı bir şəhər, açıq kosmik sistemlərə və günümüzdəki qrup ofislərinə sahib çevik qruplar yetişdirmə
13. Ətraf mühitin qorunması əsasında şəhərin idarə edilməsi
14. Davamlı şəhər inkişafında təhsil, tədqiqat və məlumat
15. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin şəhərləri üçün strategiyalar, yerli əhalini, cəmiyyəti gücləndirmək, yeni iş yerləri yaratmaq və yeni iş quruluşlarını diversifikasiya etmək üçün təlimlər
Yaşıllaşdırılma
Bir vaxt otlaq və ya meşə indi betonda örtülmüşdür – bu ərazinin ekosisteminə necə təsir edir? İndi anlayırıq ki, yer üzündə etdiyimiz işlər ona zərər verə bilir, planetimizin iqlimi dəyişir və bu iqlim heyvanlara, bitkilərə və orada yaşayan insanlara təsir edir. Dünya hər gün iqlim dəyişikliyi haqqında daha çox məlumat əldə edir ki, bu da yaşıl məkanların şəhərsalmada daha geniş yer tutmasına səbəb olur. Bir vaxtlar şəhərin yaşıllaşdırılması parklar və ağac örtüklü küçələrdən başqa bir şey demək olmazdısa, indi isə Yaşayış divarları və yaşıl damlar kimi layihələr getdikcə məhşurlaşır və daha çox müəssisələrdə, ictimai binalarda və yaşayış sahələrində istifadə olunur.
Şəhərlərin yaşıllaşdırılması ilə bu binalar ətraf mühitə və ondan istifadə edən insanlara daha çox töhfə verir. Yaşıllıqlar ətrafındakı havaya çox miqdarda oksigen pompalayır, eyni zamanda ətrafdakı insanlara zərər verəcək dərəcədə bərabər miqdarda karbon qazını udur.Şəhərsalma yaşıllaşdırılması fiziki və zehni sağlamlığımıza kömək edir, eyni zamanda yerli ərazidə yaranan karbon tullantılarının bir hissəsini əvəz etməyə imkan verir.
Yaşıl damlar
Mövcud memarlıq təcrübəsi olan yaşıl çatıların ilk istifadəsinin eramızdan əvvəl 2500-cü ilə aid olduğu görülür. Bununla birlikdə, yaşıl dam sistemləri, istifadə sahələrinin az olması və tətbiq üsullarının tam inkişaf etməməsi və yayılmaması səbəbindən araşdırılmalı və araşdırılacaq bir problemdir.
Son zamanlar ölkəmizdə həyata keçirilən bir sıra irimiqyaslı layihələr ekoloji, iqtisadi və sosial aspektləri baxımından yaşıl dam örtüklərinin əhəmiyyətini ön plana çıxardı. Bununla birlikdə, bu tətbiqlərin geniş yayılması üçün tikinti prosesi, texnologiyaları və tətbiqlərin faydaları və xərcləri ilə bağlı bir çox detallı araşdırma aparılmalıdır. Bu çərçivədə yaşıl dam sisteminin təyini, onun qurulmasında istifadə olunan əsas təbəqələr, yaşıl dam örtükləri, üstünlükləri, çatışmazlıqları və şəhərdəki yaşıl damların vacib təsirlərini müzakirə edərək yaşıl dam tətbiqlərinin nümunələri haqqında təqdimat etmək məqsədi daşıyır.
Şəhərlərdə yaşıl damların önəmi
Bu gün simptomları müşahidə edə biləcəyimiz iqlim dəyişikliyi dünyada elmi bir gerçəklik kimi qəbul edildi. Bu baxımdan yaşıl damlar ekoloji tarazılığın davamlılığı üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Yaşıl çatılar yağış və sel hadisələri, yüksək şəhər istiliyi və atmosfer çirklənməsi kimi iqlim dəyişikliyi hadisələrinə bəzi həll yolu təklif edə bilər. Keçilməz səthlərlə örtülmüşdür, damlar bunun əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir. Bu mühitdə yaşıl damlar estetik və praktik üstünlüklər də təqdim edir. Bitki örtüyü quşlar və böcəklər üçün yaşayış mühiti təmin edir, karbon dioksidi və digər çirkləri cəlb edir, havanı təmizləyir, oksigen istehsal edir.
Yaşıl damın strukturunun təbəqələri
- Bitkilər
- Bitki daşıyıcı qatı
- Filter və drenaj qatı
- Mexanik təsirlərə qarşı qoruyucu və nəm qoruyucu təbəq
- Kök saxlayan təbəqə
Faydaları
– Yağış suyunu tutaraq axıdma yükünü və qəfil sel təhlükəsini azaldır.
– Quruluşun temperatur dəyişikliklərinin təsirini azaltmağa kömək edir və bununla da istilik stresini azaldır. Damı ultrabənövşəyi şüalardan və mexaniki zərərlərdən qoruyur və xidmət müddətini uzadır.
– Boş damların aktiv istifadəsini təmin edir və binaya estetik bir dəyər qatır.
– İstilik və nəm tarazılığını tənzimləyir, havada və suda toz və çirkliliyi filtrləyir.
– Bitkilər və kiçik canlılar üçün yaşayış sahəsi yaradır.
– Qışda izolyasiya təmin edir və yayda sərinlik verərək istilik izolyasiyasına kömək edir.
– səs-küy udur və səs yalıtımı təmin edir.
– Şəhərlərin istilik adası təsirini azaldır.
– Orta yaşıl bir dam örtüyünün istifadə müddəti 8-10 ildir.
– İstifadə olunan materiallar az tullantı və təkrar istifadə edilə bilən materialdır.
– Atmosferdə karbon qazını istifadə edərək oksigen təmin etməklə şəhərlərin hava keyfiyyətinə töhfə verirlər.
– Yaşıl çatılar və xüsusi istirahət yerləri yaratmaqla səmərəliliyin artırıldığı və müvafiq olaraq binaların iqtisadi dəyəri və üstünlüklərinin artdığı müşahidə edildi.
Çatışmazlıqlar
– Tətbiq və ərizədən sonrakı təmir xərcləri yaxşı planlaşdırılmırsa, bir dezavantaj ola bilər. Bu səbəblə çox suvarma və təmir tələb etməyən növlərin seçilməsinə diqqət yetirilməlidir.
– Sıx dam örtüklərində torpağın dərinliyi 20-60 sm arasında dəyişir. Quru və yağış suyu yeyərkən damdakı yükü nəzərə alsaq, bu əlverişsizdir və mövcud binalar üçün tövsiyə edilmir. Ya da əlavə konstruksiyalardan istifadə olunmalıdır.
– Dözümlülüyün hesablanması yaxşı aparılmadıqda, qışda yağış yağsa və böyümə mühitində qalsa və gecə şaxtası olarsa problem ola bilər. Yük hesablamaları yalnız quru tənzimləməyə görə deyil, suyun doymuş sisteminin çəkisini də nəzərə alaraq aparılmalıdır.
– Bitki kökləri çox nazik görünsə də, zaman keçdikcə çox böyük quruluşa da ciddi ziyan vura bilər. Bu səbəblə, dibində yerləşəcək təbəqə köklərin yayıldığı zaman zərər verməyəcək qədər güclü olmalıdır.
– Yaşıllaşdırmanın intensiv olduğu ərazilərdə yüksək külək sürətində problem olmur, torpaq və ya daş seyreltildiyi yerlərdə aşağı külək sürətində uça bilər.
Xülasə; Yaşıl çatılar düzgün dizayn edildikdə və tətbiq edildikdə, bir çox iqtisadi və ekoloji faydalar olur. Ancaq unutmaq olmaz ki, yaşıl çatılar heç vaxt parkların və meşələrin yerlərini tuta bilməz. Yüksək ekoloji dəyəri olan torpaqlarda bina tikmək və sonra damın yaşıl bir dam kimi dizayn edilməsi qürur mənbəyi olmamalıdır. Ümumiyyətlə, ekoloji bir istehsalda vahid yanaşma həmişə ön planda olmalıdır.
Yazar: Ayşən Bağırova
