Vyana Konqresi və iştirakçı dövlətlərin tələbləri
Rusiyanın tələbləri:
Böyük zəhmət və fədakarlıqdan sonra Napoleonu devirən müttəfiqlər mükafatlarını almalı olduqları qənaətinə gəldilər. Vyanadakı ən güclü monarx, Napoleonun Rusiyanı fəlakətli istilasından bəri Avropanın azadçısı kimi böyük görünən Rusiya İmperatoru I Aleksandr idi. İndi O hökuməti Napoleonun əlinə keçən Böyük Varşava knyazlığının ona qaytarılmasını tələb etdi. Bu dövlət, 18-ci əsrin sonlarında Prussiya və Avstriyanın bu ölkənin bölmələrində ələ keçirdiyi Polşa ərazilərindən yaradılmışdır. Aleksandr onları Rusiyaya təslim olmuş Polşanın bir hissəsi ilə birləşdirmək, beləliklə böyük ölçüdə parlament və konstitusiya vermək istədiyi köhnə Polşa krallığını və milliyətini bərpa etmək istəyirdi. Rusiyada bərpa edilmiş krallığın birləşməsi lazım deyildi, ancaq Rus imperatoru Polşanın Kralı olmalı, Polşanın birliyi isə ancaq formal olmalı idi.
Prussiyanın tələbləri:
Prussiya, Polşa vilayətlərindən başqa bir yerdə təzminat almaq şərti ilə imtina etməyə hazır idi. Buna görə də, təzminat olaraq diqqətini Dresden və Leypsiqin əhəmiyyətli şəhərləri olan zəngin Saksoniya krallığına yönəltdi. Rusiya və Prussiya bir-birinin iddialarını dəstəklədi, lakin Avstriya, İngiltərə və Fransa onlara qarşı sərt bir şəkildə qarşı çıxdı. Daha sonra hətta iki şimal xalqının birləşməsinin qarşısını almaq üçün müharibəyə getməyi qəbul etdi. Onu fəth edənlər arasındakı bu ixtilaf Napoleonun Elbadan qayıtması üçün fürsətin əlverişli olduğunu düşünməsinə səbəb oldu. Ancaq müttəfiqlər bir-birlərinə nə qədər həsəd aparsalar da, hamısı Napoleona nifrət edirdilər və ondan qurtulmaq qərarına gəldilər. Onların artıq müharibə etmək istəkləri yox idi və nəticədə tez bir zamanda bir-birlərinə güzəştə getdilər. Son qərar, Rusiyanın Varşava Hersoqluğundan aslan payını alması, Prussiyanın yalnız Posen əyalətini saxlaması və Krakovun azad bir şəhər halına gətirilməsi idi. Saksoniya Kralı taxtına qaytarılmalı, vacib Dresden
və Leypsiq şəhərlərini əlində saxlamalı, ancaq krallığının beşdə ikisi qədər Prussiyaya verilməli, əlavə kompensasiya olaraq, Prussiya, Renin hər iki sahilində geniş ərazilər almalı idi. Prussiya da İsveçdən Pomeranya’yı aldı və bununla da Baltikdəki sahil xəttini tamamladı.
Rusiyanın əldə etdikləri:
Rusiya Konqresdən çox sayda əlavə ilə çıxdı. Son müharibələr zamanı İsveçdən alınan Finlandiyanı, Cənub Şərqdə işğal etdiyi Türk ərazilərini və Bessarabiyanı əlində saxladı. Ancaq ən əsası, Varşava Böyük Hersoqluğunun çox hissəsini qazanmağı bacardı. Rusiya indi həmişəkindən daha qərbə doğru Avropaya uzandı və bundan sonra Avropa işlərində daha çox çəki ilə danışa bildi.
Avstriyanın əldə etdikləri:
Avstriya təzminat Polşa əmlakını geri aldı. Hollandiya, Şimali İtaliya, bundan sonra Lombardo (Venesiya olaraq bilinən Po vadisinin daha geniş və zəngin hissəsini təşkil edən Krallıq) Adriyatikin Şərq sahilindəki İlliriya dövlətlərini də geri qaytardı. Beləliklə, Avstriya iyirmi illik müharibədən sonra, demək olar ki, fasiləsiz bir fəlakətlə və xeyli itkidən sonar, Orta Avropadakı gücünü, İtaliyanın bir hissəsinin dərhal birləşdirilməsini və digər İtalyan dövlətləri üzərində dolayı nəzarəti artırdı.
İngiltərənin əldə etdikləri:
İngilislər Napoleonun ən davamlı düşməni, təkrarlanan koalisiyaların qurucusu, müttəfiqlərin illərdir maliyyəçisi olan İngiltərə müstəmləkə imperiyasına əlavə təzminat tapdı. Fransa və ya müttəfiqlərindən və ya asılı bölgələrdən, xüsusən Hollandiyadan qopardığı bir çox şeyə sahib idi. İngiltərə Şimal dənizindəki Helgolandı işğal etdi, Aralıq dənizindəki Malta və İon Adaları, Cənubi Afrikadakı Kap Koloniyaları, Seylon və digər
adaları əldə etdi. Hollandiyaya, daha əvvəl də qeyd edildiyi kimi, müstəmləkə itkiləri nəzərə alınmaqla, Belçikanın ilhaqı ilə kompensasiya verildi.
Konqresdə hazırlanmış İtaliya xəritəsi:
Vyanada razılaşdırılmış bir başqa vacib sual da İtaliyanın miraçs idi. Burada Avstriyanın Hollandiyaya görə təzminat alması və köhnə sülalələri bərpa etməsi barədə ümumi fəaliyyət prinsipi artıq qəbul edildi. Avstriyanın maraqları regional qaydaları müəyyənləşdirdi. Avstriya, ən zəngin və hərbi baxımdan ən güclü dövlətlər olduğu deyildiyi kimi Lombardiya və Venesiya’yı, yarımadada asanlıqla hakim ola biləcəyi mövqedən, xüsusən Parma Hersoqluğunun həyat yoldaşı Mariya Luisaya verildiyi üçün sahiblik etdi. Napoleon və şahzadələr olaraq, Avstriya imperator ailəsindən asılı olaraq Modena və Toskanadan taxtlara bərpa edildi. Papa Dövlətləri də yenidən quruldu. Bu dövlətlərin heç bir ittifaqı və ya federasiyası təsirlənməyib. Bu, Metternixin istəyi idi. İtaliya sadəcə müstəqil dövlətlərin toplusu, coğrafi ifadəsi olmalı idi və belə də oldu.
Müqəddəs İttifaq:
Vyana müqavilələrinə əlavə olaraq müttəfiqlər 1815-ci ildə böyük əhəmiyyətə malik digər iki sənədi – Müqəddəs İttifaq və Dördlü İttifaqı imzaladılar. Birincisi, son illərdə yaşanan nəhəng hadisələrin və Napoleonun süqutunun təsiri altında əhval-ruhiyyəsi indi olduqca dindar olan Rusiyalı I Aleksandrın təşəbbüsündən irəli gəlirdi, bu onun düşüncəsinə insan taleyində daha yüksək bir gücün sürətli hökmü kimi görünürdü. Özü də düşmüş Qara Mələkdən fərqli olaraq Ağ Mələk kimi sərbəst şəkildə təriflənmişdi və ona “Dünyəvi Xilaskar” deyildi. Artıq yaxın müttəfiqlərinə – Prussiya və Avstriyaya bir sənəd təqdim etdi və məşhur kampaniyada fəth edən güclərin illərlə izlədiyi repressiya sisteminə məşhur ad verən bir sənəd təqdim etdi.
Hökmdarlar bir-birlərini qardaş, tabe olduqlarını isə övladları kimi qəbul edəcəklərini açıqladılar və hər zaman və hər yerdə bir-birlərinə kömək edəcəklərinə söz verdilər. Beləliklə, Rusiya İmperatorundan xristian prinsiplərini bəyəndiklərini bildirmələrini istəyən digər güclər, əksəriyyətinin şübhəli bir ləzzət olduğunu düşündükləri oyunlarda hörmətlərini qoruyaraq bunu etdilər. Çünki Vyana Konqresində Çarı və digər hökmdarları həqiqətən idarə edən prinsipləri bildikləri üçün, onları xüsusilə İncil hesab etmədiklərini və ya Avropada yeni və pastoral bir diplomatiyanın açılışını etməsi ehtimalı olduğunu düşünmədilər. Əslində heç bir dövlət indiyə qədər bu qədər təsdiqlənmiş prinsiplərə uyğun hərəkət etməyə cəhd göstərməmişdir. Müqəddəs İttifaqla əlaqəli yeganə vacib şey adı idi, bu ittifaq illərlə Avropaya qan və qorxu saldı.
Dördlü İttifaq:
Rusiya, Prussiya, Avstriya və İngiltərə tərəfindən 20 Noyabr 1815-də imzalanan digər sənəd, bu güclərin ortaq maraqlarını və Avropanın ehtiyaclarını nəzərə almaq üçün zaman-zaman konqreslər keçirmələrini təmin edən Dördlü Birlik qurdu. Növbəti bir neçə il ərzində bu müqaviləyə uyğun olaraq keçirilmiş konqreslər, əsasən Avstriya İmperiyasının kansleri Şahzadə Metternixin müzakirələrindəki təsiri həlledici olduğu üçün zülm mühərriklərinə çevrildi.
Avropa xəritəsindəki dəyişikliklər:
İndi edilən və ya təsdiqlənən Avropa xəritəsindəki digər dəyişikliklər bunlardır:
1. Norveç Danimarkadan götürüldü və İsveçlə birləşdi;
2. İsveçrəyə üç kanton əlavə edilərək artırıldı;
3. İspaniya və Portuqaliyanın sərhədləri toxunulmaz qaldı;
Konqresin xarakteri:
Vyana Konqresi, Fransız İnqilabının elan etdiyi millət və demokratiya fikirlərinin əlverişsiz, anlaşılmaz və iyrənc olduğu aristokratların bir qurultayı idi. Hökmdarlar son vaxtlar insanların istəklərinə laqeyd yanaşan milliyət hisslərinə məhəl qoymadan, öz şəxsi mülkləri kimi əldən verərək Avropanı istəklərinə görə yenidən düzəltdilər. Təkcə məskunlaşmanı qalıcı edəcək amillərə məhəl qoymadıqları üçün onlar ‘həll’ ola bilməzlər. 1815-ci ildən sonra Avropa tarixi, Vyana Konqresinin bu əsas səhvini düzəltmək üçün təkrarlanan və çox vaxt uğurlu cəhdlərin şahidi olmaq niyyətində idi.
Konqresin tənqidi:
Vyana Konqresinin qərar verdiyi ərazi düzəlişləri belə idi: Təqribən əlli ilə qədər cüzi dəyişikliklərlə dözməyə məcbur olmuşdular. Bu danışıqlarda hər hansı bir uca prinsipin işlənməsini tapmaq mümkün deyil. Şəxsi maraq bu sövdələşmələrin və razılaşmaların açarıdır. Bu başlıqlı vasitəçilərin səylərini nəcib olduğuna görə Avropanı inandırmaq cəhdini laqeyd etməməsi deyil. Sosial nizamın yenidən qurulması’, ‘Avropanın siyasi sisteminin yenilənməsi’ kimi ifadələr, Vyana diplomatları tərəfindən ədalətli bir güc bölgüsünə əsaslanan davamlı sülh, Avropa xalqını təsir bağışlamaq və borc vermək üçün istifadə edildi. Ancaq insanlar onlara aldanmadılar. Avropalılar illərdir Napoleon’u insanların hüquqlarına hörmət etmədiyi üçün qınayaraq, onların zövqünə uyğun gəldikdə, tam olaraq eyni şəkildə davranan Avropa monarxlarını gördülər.
QAYNAQ: Venkateshwara Open University- History of Europe ( 1453-1815 )
TƏRCÜMƏÇİLƏR: Sevin Əliyeva, Aysu Rəsulzadə, Aytac Zülfüqarova və Ramil Qasımov
HƏMÇİNİN BAX: tehsilim.org/dim-notariat-fealiyyeti-ile-mesgul-olmaq-isteyen-namizedler-ucun-test-imtahani-kecirecek/
HƏMÇİNİN BAX: Vyana Konqresi
