Ürəyin İşi
Ürəyin işi
Qan dövranı sisteminin mərkəzi hissəsi olan ürək, ilk növbədə qan vurmaqdan, bədənə oksigen və qidalı maddələr çatdırmaqdan məsuldur. Bu tapşırığa görə, bədənin ən vacib orqanlarından biri hesab olunur, belə ki, kiçik bir pozğunluq və ya anormallıq insan orqanizmində ciddi dəyişikliklərə və ya təsirlərə səbəb ola bilər.
Ürək bir çox hissənin birlikdə işləmə mexanizmini təmin edən bir əzələdir. Orqan oksigensiz və ya oksigenlə zəngin qan qəbul edən və paylayan bir neçə kameraya bölünür. Bu kameralara eyni funksiyanı yerinə yetirən damarlar və arteriyalar da müşayiət edir. Bütün hissələrinin eyni məqsədlə birlikdə işlədiyi ürək, müvəffəqiyyətlə qanı asanlıqla bütün bədənə vurur.
Normalda yaxşı işləyən bir yetkin insanın ürəyi üç ürək dövrü edə bilər və ya dəqiqədə 72 vuruş edə bilər; bu nisbət, ürək atışları normal və nisbətən daha sürətli olan uşaqlar üçün dəyişir.
Ürəyiniz haradadır və necə görünür?
Ürək, döş qəfəsinin içində, döş sümüyünün (sternum) altında, sol tərəfə istiqamətlənmiş formada və ağ ciyərlərin arasında yerləşir.
Ürəyin xaricinə baxanda ürəyin əzələdən ibarət olduğunu görə bilərsiniz. Güclü əzələ divarları qanı damarlara vurmaq üçün yığılır (sıxılır). Ürəyə bağlı olan əsas qan damarlarına aorta, yuxarı boş vena, aşağı boş vena, ağciyər arteriyası (oksigenlə zəif olan qanı ürəkdən oksigenlə təmin etdiyi yerə ağ ciyərlərə aparır), ağciyər damarları (oksigenlə zəngin qanın ağ ciyərdən ürəyə gətirilməsi) və taclı arteriyalar (ürək əzələsini qanla təmin edən) daxildir.
Tac Arteriyalar
Ürək əzələsinin düzgün vurması üçün öz oksigen və qida ehtiyatına ehtiyacı var. Kameraları qanla dolu olsa da, ürək bu qandan heç bir qida almır. Ürək, bədənin tac arteriya olaraq bilinən bir arteriya şəbəkəsi vasitəsilə öz qanını alır.
Ürək qanı necə vurur?
Ürəyiniz sağ və sol tərəf olmaqla iki ayrı nasos sisteminə ayrılmışdır.
Ürəyin sağ tərəfi damarlardan venoz qanı alır və ağciyərlərə vurur, burada oksigeni götürür və karbon qazından təmizlənir.
Ürəyin sol tərəfi ağciyərlərdən oksigenlə zəngin qan alır və arteriyalardan bədənin qalan hissəsinə vurur. Ürəkdə ikisi sağda, ikisi solda, qan vuran dörd ayrı kamerası var.
Qan ürəkdən necə keçir?
Ürəyin sağ və sol tərəfləri birlikdə işləyir.
Sağ tərəf
Qan, ürəyə aşağı və yuxarı boş vena olan iki böyük venadan daxil olur və oksigensiz qanı bədəndən sağ qulaqcığa boşaldır.
Sol tərəf
Ağciyər damarı oksigenlə zəngin qanı, ağciyərlərdən sol qulaqcığa boşaldır.
Atrial yığılma
Sağ Tərəf
Qan sağ qulaqcığdan sağ üçtaylı qapaqdan sağ mədəciyə axır. Mədəciklər dolduqda, üçtaylı qapaq bağlanır. Bu qapaqlar, mədəciklərin yığılması (sıxılma) zamanı qanın qulaqcıqlara doğru axmasına mane olur.
Sol tərəf
Qan sol qulaqcıqdan ikitaylı qapaqdan sol mədəciyinizə axır. Mədəciklər dolduqda, ikitaylı qapaq bağlanır. Bu, mədəciklərin yığılması (sıxılma) zamanı qanın qulaqcıqlara doğru axmasına mane olur.
Mədəcik daralması qan axını
Oksigen və karbon dioksid, ağciyərlərdəki kiçik hava kisələrinə və kapilyarların divarları arasından qana keçir.
Sağ tərəf
Qan ürəyi ağciyər qapaqdan, ağciyər arteriyasına və ağciyərlərə buraxır.
Sol tərəf
Qan ürəyi aorta qapağı vasitəsilə aortaya və bədənə buraxır. Bu tsikl davamlı təkrarlanır və qanın ürək, ağ ciyər və bədənə davamlı axmasına səbəb olur.
Sol və sağ qulaqcıqlar qanı mədəciklərə vuran daha kiçik kameralardır. Sol və sağ mədəciklər daha güclü qan vuranlardır. Sol mədəcik ən güclüsüdür, çünki qanı bütün bədənə nəql etməlidir.
Ürəyiniz normal işlədikdə, dörd kameranın hamısı fasiləsiz və koordinasiyalı bir şəkildə səy göstərərək oksigenlə zəngin qanın bədəninizdə dolaşmasını təmin edir. Ürəyiniz ürək kameralarının işini (ürək ritmi) koordinasiya edən və eyni zamanda atış tezliyini (ürək dərəcəsi) idarə edən öz elektrik sisteminə malikdir.
Qan ciyərlərinizdən necə axır?
Qan ağciyər qapaqdan keçdikdən sonra ciyərlərinizə daxil olur. Buna ağciyər dövranı deyilir.
Ağciyər qapağınızdan qan ağciyər arteriyasına, ağciyərdəki kiçik kapilyar damarlara keçir.
Burada oksigen, ağciyərlərdəki kiçik hava kisələrindən, kapilyarların divarları arasından qana keçir.
Eyni zamanda metabolizmanın tullantı məhsulu olan karbon dioksid qandan hava kisələrinə keçir.
Nəfəs aldığınız zaman karbon dioksid bədəni tərk edir.
Qan təmizləndikdən və oksigenlə təmin edildikdən sonra sol qulaqcığa ağciyər damarları vasitəsilə geri qayıdır.
- Ürək atışının vaxtını tənzimləmək.
Ürəyin müntəzəm olaraq vurmağa davam etməsi üçün ürək əzələsinə göndərildiyi elektrik siqnallarına ehtiyac duyulur ki, nə zaman yığılıb rahatlasın.
Elektrik siqnalı ürəyin təbii kardiostimulyatorunun – sinoatrial düyünün yerləşdiyi sağ qulaqcıqdan başlayır. Bu siqnal qulaqcıqları keçərək onlari yığır. Qan klapanlar vasitəsilə mədəciklərə vurulur.
Qulaqcıqların mədəciklərlə qarşılaşdığı yerdə, elektrik siqnallarını keçirici sistem olaraq bilinən elektrik sistemi ilə ürək əzələsi boyunca keçən xüsusi bir hüceyrə sahəsi vardır – qulaqcıq-mədəcik düyünü deyilir.
Daha sonra mədəciklərin əzələləri yığılır və qan ağciyər, aorta klapanlarından əsas arteriyalara vurulur.
Ürəyin təbii ‘stimulyatoru’ – sinoatrial düyün – başqa bir elektrik siqnalı istehsal edir və tsikl yenidən başlayır.
Qan təzyiqi
Bu, arteriyalardakı təzyiqin ölçülməsidir. Ürəyinizin bütün qan damarlarınıza təzə qan göndərməsində mühüm rol oynayır. Qanın bədəninizdə kifayət qədər tez gəzməsi üçün təzyiq altında olmalıdır. Bunu üç şey arasındakı əlaqə yaradır:
- Ürəyin vurma hərəkəti
- Qan damarlarının ölçüsü və elastikliyi
- Qanın özünün qalınlığı
Bir ürək atışı, ürəyin qanı vurmaq üçün yığılıb rahatladığı tək bir dövrdür. İstirahətdə normal ürək hər dəqiqədə təxminən 60 ilə 100 dəfə döyünür və idman edərkən artır. Bədəninizin ətrafında kifayət qədər qan tədarükünü təmin etmək üçün ürəyinizin dörd kamerası mütəmadi olaraq və lazımi ardıcıllıqla vurulmalıdır.
Ürək tsikli üçün iki mərhələ var:
Sistol – bu zaman ürək yığılır və qanları kameralardan itələyir
Diastol – bu, ürəyin əzələsinin (miyokardın) rahatlandığı və kameraların qanla dolduğu zaman yığılmalar arasındakı dövrdür.
Yazar: Aydan Rzayeva
Həmçinin bax: https://turaz.org/ilham-eliyev-abs-in-oklahoma-statinin-qubernatorunu-qebul-edib/
Həmçinin bax: https://kafkazh.com/botulizm-nedir/
