Təbiətin növləri

Bir növün digərini necə meydana gətirdiyini müzakirə etməzdən əvvəl bir növün nə olduğunu dəqiq başa düşməliyik. Bir növün nədən ibarət olduğunun müəyyən edilməsi təkamül biologiyası üçün
fundamental əhəmiyyət kəsb etsə də, bu məsələ hələ də tam həllini tapmayıb və hazırda xeyli araşdırma və müzakirə mövzusudur. Bununla belə, hər hansı bir növ anlayışı iki hadisəni nəzərə almalıdır: bir ərazidə birlikdə meydana gələn növlərin fərqliliyi və coğrafi cəhətdən ayrılmış eyni növün populyasiyaları arasında mövcud olan əlaqə.

Simpatik növlərin fərqliliyi:
Balkonunuza və ya arxa eyvanınıza quşlar üçün yem qoyun və siz müxtəlif növ quşları cəlb edəcəksiniz (xüsusilə də müxtəlif növ yeməklər qoysanız). Məsələn, ABŞ-ın orta qərbində siz müntəzəm olaraq yayda kardinalları, göy cərgələri, tüklü ağacdələnləri, ev ispinozlarını, hətta kolibriləri görə bilərsiniz. Baxmayaraq ki, bir neçə günlük diqqətli müşahidə aparılsa da, siz tezliklə çoxlu müxtəlif növləri asanlıqla ayırd edə biləcəksiniz. Səbəb odur ki, birlikdə meydana gələn növlər (yunan dilindən simpatrik olaraq “eyni” və patria “növ” deməkdir) fenotipik olaraq fərqli olan, yaşayış mühitinin müxtəlif hissələrindən istifadə edən və ayrı-ayrılıqda davranan fərqli varlıqlardır. Bu müşahidə ümumiyyətlə yalnız quşlar üçün deyil, əksər yerlərdə əksər digər orqanizm növləri üçün də doğrudur.

Bəzən, demək olar ki, eyni görünən iki növ birlikdə meydana gəlir və buna görə də qardaş növlər adlanır. Əksər hallarda, ikisini bir-birindən ayıra bilməməyimiz, bizim əsas duyğumuz kimi görməyə
etibar etməyimizi əks etdirir. Bu növlər tərəfindən ifraz olunan cütləşmə çağırışları və ya kimyəvi maddələr tədqiq edildikdə, adətən böyük fərqlər aşkar edilir. Yəni onları ayırmaqda çətinlik çəksək
də, heyvanların özlərində belə bir çətinlik yoxdur!

Növlər daxilində coğrafi dəyişkənlik:
Növlər kimi təsnif edilən vahidlər daxilində müxtəlif ərazilərdə baş verən populyasiyalar bir-birindən az və ya çox fərqli ola bilər. Fərqli fərdlərin bu cür qrupları taksonomik olaraq alt növlər və ya növlər kimi təsnif edilə bilər (qeyri-müəyyən “irq” termini oxşar məna daşıyır, lakin artıq ümumiyyətlə istifadə edilmir). Bu populyasiyaların bir-birinə yaxınlaşdığı ərazilərdə fərdlər çox vaxt hər iki
populyasiyaya xas olan xüsusiyyətlərin birləşməsini nümayiş etdirirlər. Başqa sözlə, coğrafi cəhətdən uzaq populyasiyalar fərqli görünə bilsələr də, onlar adətən xüsusiyyətlərinə görə aralıq olan ara
populyasiyalarla birləşirlər.

Bioloji Növlər Konsepsiyası:
Həm simpatik növlərin fərqliliyini, həm də eyni növün coğrafi populyasiyalarının əlaqəsini nə izah edə bilər?  Aşkar bir ehtimal odur ki, hər bir növün yalnız öz növünün digər üzvləri ilə genetik material mübadiləsi aparır.  Əgər simpatik növlər ümumi olaraq gen mübadiləsi aparırdılarsa, fərqli növlərin genofondları homogenləşdikcə bu cür növlərin sürətlə fərqlərini itirəcəyini gözləyə bilərik.  Əksinə, coğrafi cəhətdən uzaq populyasiyaların gen axını prosesi vasitəsilə genləri paylaşma qabiliyyəti bu populyasiyaları eyni növün üzvləri kimi inteqrasiya edə bilər.  Bu fikirlərə əsaslanaraq, təkamülçü bioloq Emst Mayr növləri müəyyən edən bioloji növ konsepsiyasını irəli sürdü:

… digər bu cür qruplardan reproduktiv olaraq təcrid olunmuş faktiki və ya potensial olaraq bir-birinə qarışan təbii populyasiyaların qrupları.”

Başqa sözlə, bioloji növ konsepsiyası deyir.  Növün bir-biri ilə çarpışaraq münbit nəsil yaratmağa qadir olan bütün fərdlər olduğunu, əksinə, münbit nəsil verə bilməyən fərdlərin reproduktiv olaraq təcrid olunmuş və beləliklə, müxtəlif növlərin üzvləri hibritlesmə deyilir. .

Növlər reproduktiv olaraq təcrid olunarsa, ya nəsil əmələ gəlməyəcək, ya da nəsil yaranarsa, ya qeyri-sağlam, ya da steril olacaqlar.Beləliklə, bir növün genləri ümumiyyətlə başqa bir növün genofonduna daxil olmalıdır.

Bioloji Növlər Konsepsiyasının Tətbiqi Problemləri:
Bioloji növ konsepsiyası növlərin təbiətdə mövcudluğunu dərk etmək üçün effektiv üsul olduğunu sübut etmişdir.  Buna baxmayaraq, konsepsiyanın bəzi praktiki çətinlikləri var.  Məsələn, təbiətdə birlikdə baş verməyən (və buna görə də allopatrik olduğu deyilir) populyasiyalara konsepsiyanı tətbiq etmək çətin ola bilər.  Bu populyasiyaların fərdləri bir-biri ilə qarşılaşmadığı üçün onların təbii yolla cinsləşib-cinsləşməyəcəyini müşahidə etmək mümkün deyil.  Təcrübələr məhsuldar hibridlərin istehsal oluna biləcəyini müəyyən edə bilsə də, bu məlumat kifayət deyil.  Səbəb odur ki, təbiətdə cinsləşmədən birlikdə yaşayacaq bir çox növ laboratoriya və ya zooparkın süni şəraitlərində asanlıqla hibridləşəcək.  Nəticə etibarilə, allopatrik populyasiyaların müxtəlif növlər təşkil edib-etmədiyini qiymətləndirmək son nəticədə mühakimə çağırışıdır.

Bundan əlavə, konsepsiya adından daha məhduddur.  Bir çox orqanizmlər aseksualdır və cütləşmədən çoxalırlar;  reproduktiv izolyasiyanın belə orqanizmlər üçün heç bir mənası yoxdur.

Üstəlik, adına baxmayaraq, konsepsiya həqiqətən bir zooloji növ anlayışıdır və bitkilərə daha az tətbiq olunur.  Heyvanlar arasında belə, bioloji növ konsepsiyası bəzi qruplara digərlərinə nisbətən daha uğurla tətbiq olunur.  Bioloqlar hazırda növlərin öyrənilməsi üçün bu və digər yanaşmaları yenidən qiymətləndirirlər.

QAYNAQ: Raven Johnson and McGraw Hill- Biology 
TƏRCÜMƏÇİLƏR: Gülarə Həsənova və Xəyalə Hüseynli
HƏMÇİNİN BAX: Dərman bitkiləri
HƏMÇİNİN BAX: Tehsilim.org/kafkazh-media-groupun-yeni-tcrub-programi/