Sosial- mədəni psixologiya və elmi- psixoloji metod
Daha yüksək səviyyəli təhlil tələb edən və psixologiyaya əhəmiyyətli təsir göstərən məzun məktəbini geniş mənada sosial-mədəni yanaşma adlandıra bilərik. Sosial-mədəni psixologiya sahəsi sosial vəziyyətlərin və mövcud olan mədəniyyətin insanların düşüncə və davranışa necə təsir etdiyini öyrənir. Sosial-mədəni psixoloqlar xüsusilə insanların özlərini və digər insanları dost davranışına təsir edən kimi qəbul etmələri ilə maraqlanırlar. Məsələn, sosial psixoloqlar müəyyən ediblər ki, bizi özümüzə baxış və maraq baxımından oxşar olanlara cəlb edir (Byrne, 1969), öz fikirlərimizi başqalarınınki ilə müqayisə edirik (Festinger, 1954) və biz konformizm kimi tanınan prosesə önəm verən biri olmaq üçün tez-tez inanclarımızı və davranışlarımızı dəyişirik.
Sosial-mədəni psixologiyanın mühüm aspekti sosial normalardır – qrup üzvlərinin düşüncə tərzi, uyğun şəkildə hiss olunur və qəbul edilir (Asch, 1952; Cialdini, 1993). Normlara adətlər, ənənələr, standartlar və qaydalar, habelə qrupun ümumi dəyərləri daxildir. Ən mühüm sosial normaların çoxu mədəniyyət tərəfindən konseptuallaşdırılır. Mədəniyyət coğrafi bölgədə yaşayan insanlar tərəfindən paylaşılan sosial normaların, dini və ailə dəyərlərinin və digər əxlaqi inancların ümumi məcmusudur (Fiske, Kitayama, Markus və Nisbett, 1998; Markus, Kitayama, & Heiman, 1996; Matsumoto, 2001). Mədəniyyətlər həyatımızın hər tərəfindədir və mədəniyyətimizin təkamül təcrübəmizə qədər həyatımızı müəyyən etdiyini söyləmək düzgündür (Mesoudi, 2009).
Psixoloqlar Qərb mədəniyyətləri (Amerika Birləşmiş Ştatları, Kanada, Avropa, Avstraliya və Yeni Zelandiya daxil olmaqla) və Şərqi Asiya mədəniyyətləri (o cümlədən Çin, Yaponiya, Tayvan, Koreya, Hindistan və Cənub-Şərqi Asiya) arasında sosial normalarda əsaslı fərq olduğunu göstərmişlər. Qərb mədəniyyətlərindəki normalar ilk növbədə özünü qiymətləndirməkdən və başqalarından müstəqil olmaqdan ibarət olan fərdiyyətçiliyə yönəlib. Qərb mədəniyyətlərində uşaqlara özünə hörməti qiymətləndirməyi, həmçinin ətrafdakılardan ayrı ləyaqəti görməyi öyrədirlər. Qərb mədəniyyətlərində uşaqlar özlərini xüsusi hiss edirlər; onlar layihələri üçün qızıl ulduzlar almaqdan və sinifdə ən yaxşı olmaqdan həzz alırlar. Qərb mədəniyyətlərində böyüklər çox vaxt başqaları ilə müqayisədə (yaxud onların hesabına) öz uğurlarına yönəliblər.
Digər tərəfdən, Şərqi Asiya mədəniyyətinin normaları qarşılıqlı asılılığa və ya kollektivizmə yönəlib. Bu mədəniyyətlərdə uşaqlara başqaları ilə ahəngdar sosial münasibətlərin inkişafına diqqət yetirmək öyrədilir. Qrupların birliyini qohumluq əlaqəsi olan qruplar, həmçinin ailə və digər qruplar qarşısında vəzifə və məsuliyyəti üstünlük təşkil edən qruplar təşkil edir. Şərqi Asiya mədəniyyətlərindən olan insanlardan özlərini təsvir etmək istənildikdə, onlar Qərb mədəniyyətlərində olan yaxın dostları və həmkarları da daxil olmaqla, başqalarının maraqları ilə maraqlandıqlarını göstərirlər.
Digər mühüm mədəni fərq, müxtəlif mədəniyyətlərdə olan insanların sosial normaları nəzərə almadan öz fərdiliyini sərbəst ifadə etmək əvəzinə, sosial norma və adətlərə nə dərəcədə bağlı olmasıdır (Chan, Gelfand, Triandis, & Tzeng, 1996). Mədəniyyətlər şəxsi məkan baxımından da fərqlənir, məsələn, danışarkən insanların bir-birlərinə nə qədər yaxın olduqları və istifadə etdikləri ünsiyyət üslubları.
Mədəniyyətlər və mədəni fərqliliklərdən xəbərdar olmaq vacibdir, çünki səyahətlərin və immiqrasiyanın artması, eləcə də İnternet və digər ünsiyyət formalarının inkişafı nəticəsində müxtəlif mədəni mənşəli insanlar bir-biri ilə getdikcə daha çox təmasda olurlar. Məsələn, ABŞ-da çoxlu müxtəlif etnik qruplar var və azlıqlardan (ağ olmayanlar) gələn əhalinin nisbəti ildən-ilə artır. Davranışı anlamaq üçün sosial-mədəni yanaşma insan təbiəti haqqında ümumiləşdirməyin çətinliyini bir daha xatırladır. Fərqli insanlar hər şeyi fərqli qəbul edir və fərqli mədəniyyətlərdə fərqli şəkildə yaşayırlar.
Psixologiyanın bir çox metodları var: Psixologiya bir intizam deyil, ən azı bəzi ümumi yanaşmaları paylaşan və ardıcıl intizam yaratmaq üçün birlikdə işləyən və bilikləri paylaşan bir çox alt fənlərin toplusudur (Yang & Chiu, 2009). Psixologiya sahəsi çox geniş olduğu üçün tələbələr hansı sahələrin onların maraqlarına ən uyğun olduğunu və hansı karyera növlərinin onlar üçün mövcud ola biləcəyini maraqlandıra bilər.
Elmi metod: Bütün elm adamları (fiziklər, kimyaçılar, bioloqlar, sosioloqlar və ya psixoloqlar) məlumatların toplanması və bu məlumatlardan nəticə çıxarılmasının əsas proseslərində iştirak edirlər. Alimlərin istifadə etdiyi üsullar illər ərzində təkamülə uğrayıb və informasiyanın işlənib hazırlanması, təşkili və paylaşılması üçün ümumi çərçivə təmin edir. Elmi metod – elm adamlarının tədqiqat aparmaq üçün istifadə etdikləri fərziyyələr, qaydalar və prosedurlar məcmusudur. Elmin empirik olmasını tələb etməklə yanaşı, elmi metod istifadə olunan prosedurların obyektiv olmasını və ya alimin şəxsi qərəzindən və ya emosiyalarından azad olmasını tələb edir. Elmi metod alimlərin məlumatları necə toplayıb təhlil etdiyini, məlumatlardan necə nəticə çıxardıqlarını və məlumatları başqaları ilə necə paylaşmasını qadağan edir. Bu qaydalar məlumatları digər alimlərin və hətta bütövlükdə ictimaiyyətin nəzər sahəsinə yerləşdirməklə obyektivliyi artırır. Məlumatlar obyektiv şəkildə təqdim edildiyi üçün digər alimlər, alimin məlumatları necə toplayıb təhlil etdiyini dəqiq bilirlər. Bu o deməkdir ki, onlar yalnız alimlərin məlumatların öz şərhinə etibar etmək məcburiyyətində deyillər; onlar öz, potensial olaraq fərqli nəticələr çıxara bilərlər.
Əksər yeni tədqiqatlar təkrar etmək, əlavə etmək və ya dəyişdirmək üçün nəzərdə tutulub.Beləliklə, elmi metod elmi biliklərin tədqiqat hesabatları vasitəsilə toplanmasına, eləcə də bu dərc edilmiş nəticələrin digər alimlər tərəfindən əlavə və dəyişikliklər edilməsinə gətirib çıxarır.
QAYNAQ: Girma Lemma- General Psychology
TƏRCÜMƏÇİLƏR: Rüqəyya Təhməzli və Zəhra Talıblı
HƏMÇİNİN BAX: Koqnitiv yanaşma və koqnitiv nevrologiya
HƏMÇİNİN BAX: Tehsilim.org/pariltisini-hiss-etdirmeyen-qigilcim-qurbaneli-serifzade/
