Şimali Amerikanın tarixi coğrafiyası
Şimali Amerika Coğrafiyası:
Şimali Amerikanın quru hissəsi Qərbi Yarımkürədədir. Şimaldan Arktika, cənubdan Cənubi Amerika qitəsi və Karib dənizi, şərqdən Atlantik Okeanı və qərbdən Sakit Okeanla həmsərhəddir. Torpaq kömür, təbii qaz, neft, taxta məhsulları, şirin su və bitki və heyvan növlərinin bolluğu kimi mənbələrlə zəngindir. Külək, su, biokütlə, jeotermal və günəş kimi bərpa olunan mənbələrdən də geniş istifadə olunur.
Kontinental Birləşmiş Ştatların iqlim zonaları:
Torpaq müxtəlif iqlim, bitki örtüyü zonaları və digər coğrafi xüsusiyyətlərə görə çox müxtəlifdir. Eninə və boyuna görə iqlim çox dəyişir. Arktik dairə ətrafında, iqlim soyuqdur və Tundra bölgəsinə, qar və buzla örtülmüş çox qısır torpaq kütlələrinə ev sahibliyi edir. Ekvatora yaxınlaşdıqca iqlim və bitki örtüyü dəyişir. Yüksəklik qayalı dağlara görə dəyişsə də, bu bölgədə böyük düzənliklər, meşəlik və səhra bölgələri var. Digər yerlərdə torpaq daralır və belə kiçik bir ərazi üçün müxtəlif iqlim və bitki örtüyü zonalarını ehtiva edir. Şimali Amerika həqiqətən çoxlu təmiz su ilə zəngindir. Mississippi çayı ölçüsü, yaşayış yeri müxtəlifliyi və bioloji məhsuldarlığı baxımından dünyanın əsas çay sistemlərindən biridir. Şimali Amerikadakı üçüncü ən uzun çaydır, İtaska gölündəki mənbəyindən 2350 mil boyunca Amerika Birləşmiş Ştatlarının kontinental mərkəzindən keçərək Meksika Körfəzinə axır.
Böyük Göllər – Superior, Miçiqan, Huron, Erie və Ontario – Şimali Amerikanın fiziki və mədəni irsinin hakim hissəsidir. Kanada ilə paylaşılan və qərbdən şərqə 750 mildən çox məsafəni əhatə edən bu geniş daxili şirin sulu göllər istehlak, nəqliyyat, güc, istirahət və bir çox başqa məqsəd üçün su təmin edir. Böyük göllər yer üzündə ən böyük yerüstü şirin su sistemidir. Yalnız qütb buzlaqlarında daha çox şirin su var.
İlk amerikalılar:
15.000 il əvvəl, Berinq dənizində bir quru körpüsü ortaya çıxdı. Bu müddət ərzində ovçu və toplayıcı qruplar köçəri heyvanların ardınca getmək üçün bu çöl ərazini keçdilər. Bir çox elm adamı bu quru körpünün Şimali və Cənubi Amerikada erkən məskunlaşmanın qapısı olduğuna inanır. Ərazi bu gün də Berinq olaraq bilinir.
Bu, bəlkə də hər hansı bir qrup insan tərəfindən Amerikaya ilk böyük hərəkət idi. İlk Amerikalılar- bu insanların köçdüyünü hardan bilirik? Gəzib məskunlaşdıqlarına dair hansı sübutlarımız var? İnsanların Şimali Amerikaya necə erkən gəldikləri haqqında daha çox məlumat əldə edin. Berinq bu gün Berinq Boğazından 42 mil aralıda yerləşən bir qoruqdur. Şimal -şərq Alyaskanın və Şərqi Rusiyanın bu bölgəsi bu gün də insanların atalarına ev sahibliyi edir. Bu irs bu insanların mədəniyyətində yaşayır və onların dilində, adət -ənənələrində və həyat tərzində asanlıqla görülə bilər.
Bu insanların cənub -qərbi Avropadan qovulmuş və ya itmiş möhür ovçuları olduğu düşünülür. İstər rəfdəki buz dəstəsinin, istərsə də piyada və ya kayakla səyahət edən ovçuların itirilməsi nəticəsində bu insanların indiki, Kanada ərazisinə köçüb məskunlaşdıqlarını göstərən dəlillər var.
Otlar və heyvanlar bu qədim səyahətçiləri quru körpüsü kimi Amerikanın Atlantik sahili boyunca qərbə, sonra da cənuba köçməyə təhrik edə bilərdi.Bu insanlar Solutreans nəzəriyyəsi idi.
Solutreans nəzəriyyəsi, Virciniyada tapılan alətlərin Solutrean dövründə Qərbi Avropada tapılan alətlərlə eyni olmasıyla başladı. Bu yeni məlumatlar, Avropada tapılan dil və digər əsərlər kimi mədəni xüsusiyyətlərə görə çox müzakirə olunur.
Arxeoloqların qədim Avropaya bənzər sümükləri və alətləri var və Berinq keçidindən daha qədim olduğuna inanılır. Bu alətlər və qalıqlar daha qədimdir, çünki hərəkət şərqdən qərbə doğru gedir. Bu insanlar daha qısa məsafəni qət etmiş olur. Bu nəzəriyyələr erkən insanlardan gələn iki hərəkəti izah edir. Zamanla bu ilk amerikalılar bütün Şimali və Cənubi Amerikaya yayıldı. Seçdikləri mühitdə öz həyat tərzlərini inkişaf etdirdilər. Sonda hansı nəzəriyyənin mümkün olduğu düşünülsə də, bu insanlar hərəkətə keçdilər.
QAYNAQ: Michigan Open Book Project
TƏRCÜMƏÇİ: Sona Hacıyeva
HƏMÇİNİN BAX: Fizika nədir
HƏMÇİNİN BAX: Tehsilim.org/miciqan-universiteti/
