Sənət və sənətkarlıq(zanaat)
Sənət nədir? Sənət bir duyğunun,dizaynın,hər hansı bir fikrin gözəlliyi haqqında danışmaqdır.
Sənət əslində üstün bir yaradıcılıq tələb edir.Sənət xəyal gücünün yaradıcılığı ilə inkişaf edir.Əslində tarix keçdikcə insanlar nəyin sənət olacağını bilməyiblər.Dünya inkişaf etdikcə bu geniş sahədə fərqli fikirlər meydana gəlib və yeni fikirlər hər daim olmuşdur.Hal-hazırda sənət termini bəzi insanlar üçün çox sadə və aydın görünən bir anlayış kimi qəbul edilir və sənəti necə tanıda biləcəklərini və necə danışmalı olduqlarını bilmirlər.Sənət elədə sadə və aydın bir sahə deyil. 1938-ci ildə RG Collingwood , İncəsənət Prinsipləri adlı kitabında, sənət əslində hisslərin və ya xarici nəbzlərin yaradıcı ifadəsi olduğunu söylədi. Bundan əlavə, sənət və sənətkarlıq arasında fərq qoymuşdur. Müvafiq olaraq, sənətkarlıq, bir plana uyğun olaraq əvvəlcədən hazırlanmış son məhsula çevrilərkən sənət işləri, alətlər və məqsədlər, planlaşdırma və həyata keçirmə arasında fərq tələb etmir. Bundan əlavə, bu görüşə görə sənət də hər hansı bir duyğunun ifadəsi deyildir. Bu duyğu ifadə olunana qədər aydınlaşdırılmadı və ifadəsi onun aşkarlanmasına səbəb olacaq bir duyğu olmalıdır.
Sənətkarlıq(digər adıyla zanaat)-əl becərisi ilə işləyən sahələr.Məs. dülgərlik, dəmirçilik, zərgərlik, dərzilik kimi peşə olarak edilən ve bir çox sahələri bilinən, təcrübə ve ustaliq gərəktirən sahədir.Sənətkarlar illər keçdikcə bir çox ərazidə nüfuzlu bir yerə sahib olmuşdur.1763-cü ildə James Watt-ın buxar maşının icadı ilə sənaye dövrü başlamış sənətkarlıq sanaye dövründə zəifləmişdir və bir şox sənətkarlıq sahələri məhv olmuşdur.Məhv olmuş sahələri sənaye istehsalı ilə əvəz olundu.
Bəs sənətkarlıq və sənət arasındaki oxşar və fərqli cəhətlər nədir?Sənət bir hissin bir xəyalın və ya bir dizaynın insanda yaratdığı gözəlliyin və estetikin insanda yaratdığı qarışıqlıqdı.Sənət günlük həyatımızda bir fikir yaradır, amma günlük ehtiyaclarımızı qarşılamır.Buna görə də günlük ehtiyaclarımızı qarşılamaq üçün əl qabiliyyətləri mövcud olmuş sənətkarlar lazımdır.
Sənətkarlıq sahəsinin özünə məxsus xüsusiyyətləri mövcuddur-Onun əsas funksiyası faydalı olmaqdır.Materialı daş, torpaq, müxtəlif metallar, şüşə, dəri, ağac kimi maddi elementlərdir.Çevikliyə əsaslanaraq gündəlik ehtiyaclar üçün alətlər istehsal etməyi hədəfləyir.Buraya təhsil vasitəsilə nəsildən-nəslə ötürülən xüsusi bacarıq və üsullar daxildir.Əl sənətkarlığına söykənməsi, kütləvi istehsal qarşısında gündən-günə gücünü itirməsinə səbəb oldu (toxunma hazır məhsulların geyiminə qədər məşhur sənət növü idi.).Dövrün ehtiyaclarından asılı olaraq, yeni sənətkarlıq sahələri, məsələn, gips bəzək, bədən işi və bərpa mütəxəssisliyi görünə bilər.Hər bir cəmiyyətin tarixi sərgüzəştləri çərçivəsində milli quruluşuna uyğun inkişaf etdirdiyi sənətkarlıq növləri var. Türk millətində ənənəvi əl işləri var ki, bunların bəzilərində Orta Asiyada xalçaçılıq, , ana inci mozaikası və yemenizm var. Əl sənətlərinin ifadəsi sənətkarlığa vurğu edir.Gündəlik və vacib ehtiyaclarını ödədikləri zaman sənətkarlar yaşadıqları icmalarda hörmətli bir yerə sahibdirlər.
Sənət və sənətkarlıq arasındakı oxşarlıqlar və fərqlər-Sənətçi maddi gözləntilərdən uzaqdır, sənətkarın maddi gözləntiləri var.Sənət işi bənzərsizdir; Sənətkarlıqda bir çox oxşarlıqlar var. Sənətkar eyni məhsulu dəfələrlə təkrarlayır, sənətçi hər dəfə özünəməxsus bir əsər yaratmağa çalışır.Sənətkar öz istedadı ilə doğulur, sənətkar bu bacarığı sonradan əldə edir.Sənət və sənətkarlıq materialı ümumi ola bilər. Bir heykəltəraşla masonist oxşar materiallarla məşğul olur.Sənətin məqsədi estetika adlandırılan gözəllik hissini aşılamaq, sənətkarlığın ehtiyaclarına cavab vermək və faydalı olmaqdır.Sənətkar tez-tez işinə görə əvvəlcədən müəyyən edilmiş bir haqq alır, sənətçinin əsas hədəfləri arasında maddi gözləntilər yoxdur.
Sənət və sənətkarlıq üst-üstə düşsə də, bunlar yaradıcılıq və sənətkarlığın birgə yaşadığı, ümumiyyətlə sənət və sənətkarlığın bir-birindən asanlıqla ayrıla biləcəyi vəziyyətlərdir. Ancaq nədənsə insanlar həmişə sənətçi olmaqdan daha çox sənətkar olmağı üstün tuturlar. Bu ayrıseçkilikdə problemlərə səbəb olur.
Yazar: Aytəkin Əlləzzadə
