Riyazi metodlar
Riyazi metodlar
Psixologiyanın əsas prinsiplərindən biri psixoloji proseslər haqqında yeni biliklər əldə etmək və onların mahiyyətini dərindən anlamaqdır. Bu problemin həlli üçün effektiv dialoq vasitəsini riyaziyyat təmin edir. Riyaziyyat düşüncəni sistemləşdirir və ilk baxışda aydın olmayan qanunauyğunluqları üzə çıxarır.
Əlbəttə, bütün statistik metodlar bu kursda təqdim olunmur. Metodların seçilmə prinsipi – anlama və istifadə etmədə sadəlik və effektivlikdir.
Təqdim olunmuş bütün eksperimental nəticələr xarici və yerli psixoloqlar tərəfindən aparılmış psixoloji tədqiqatlar nəticəsində əldə edilmiş real elmi məlumatlardır. Məsələlərin təklif olunmuş təhlili tanış metodun istifadəsində yenilikləri görməyə imkan verir.
Hal-hazırda psixoloji məlumatların riyazi təhlilini verən kompyuter proqramlarının olmasını nəzərə alaraq bu proqramda əsas diqqət SPSS kimi kompyuter proqramlarının mənimsənilməsinə, bu və ya digər statistik metodun ideologiyasının öyrənilməsinə verilir.
Kursun proqramı elə şəkildə təşkil olunub ki, psixoloqlar onlara aydın olmayan düstur dilindən qorxmasınlar, riyazi təhlilin məntiqini başa düşsünlər, böyük sevgilə və asanlıqla riyazi statistikanın metodlarını öz tədqiqatlarında istifadə etsinlər.
Kursun proqramı 75 saat (45 saat mühazirə, 30 saat seminar və praktikumlar) hesablanıb. Proqram kursun məqsəd və vəzifələrini, psixologiyada statistik metodların istifadə sahələrini və statistikanın əsas hissələrini: təsviredici, induktiv, korrelyasiya əks etdirən girişdən (8 saat) ibarətdir. Statistik metodların əsas növləri: parametrik və parametrik olmayan.
Psixoloji məlumatların riyazi təhlilində istifadə olunan əsas anlayışlar. Növbəti bölmə – “Təsviri statistika” (10 saat) – təcrübə və ya müşahidə zamanı əldə edilmiş ilkin nəticələri ümumiləşdirməyə imkan verir. İnduktiv statistika bölməsi (14 saat) iki nümayəndənin eyni xalqa aid olmasının mümkünlüyünün nə dərəcədə düzgün olmasını müəyyən etməyə imkan verir.
Korrelyasiya analiz bölməsi (16 saat) digər göstəricinin dəyərini bilməklə bir göstəricinin mümkün mənalarını müəyyən etməyə kömək edir. Bütün bölmələrdə informasiya emalının kompyuter metodları, məhz SPSS16 proqramı geniş istifade olunur.
Psixologiya sahəsində geniş tədqiqat metodları tətbiq olunur. Bu üsullar məlumatın əldə edildiyi mənbələrə, məlumatın necə nümunə götürülməsinə və məlumatların toplanmasında istifadə olunan vasitələrə görə fərqlənir. Metodlar həmçinin parametrlərinə görə keyfiyyət məlumatları, kəmiyyət məlumatları və ya hər iki parametrli məlumatları öyrənir.
Niteliksel psixoloji tədqiqat , tədqiqat tapıntılarının riyazi- statistik və ya digər kəmiyyət metodları ilə əldə edilmədiyi halda alınır. Kəmiyyət psixoloji tədqiqat nəticələrinin riyazi modelləşdirmə və statistik qiymətləndirmə və ya statistik nəticələrdən meydana çıxdığı halda alınır.
Psixoloji tədqiqatın üç əsas növü vardır:
• Müvafiq tədqiqat
• Müşahidə
• Eksperimental tədqiqat
Bəzi əsas psixoloji tədqiqat dizaynları və məlumat toplama üsulları aşağıdakılardır:
• Arxiv tədqiqatı
• Keys üsulu – əksərən tədqiqat metodları başlığı altında qeyd olunsa da, əslində yalnız bir tədqiqat metodundan ibarət deyil. Keys üsulu metodologiyası müxtəlif tədqiqat metodlarından (məsələn, müsahibə, müşahidə, özünü hesabat anketi) istifadə edir.
Tədqiqatçılar tədqiqat məlumatların müvafiq təqiqat sahələri üçün nə demək olduğunu öyrənirlər. Beləliklə, keys üsulu tədqiqatları bir metod deyil, metodologiyadır.
• Kompüter simulyasiyası (modelləşdirmə)
• Məzmun təhlili
• Hadisə seçmə metodologiyası, həmçinin təcrübə seçmə metodologiyası (ESM), gündəlik təhsil və ya ekoloji ani qiymətləndirmə (EMA)
• Eksperiment əksərən müalicə və nəzarət qruplarına bölünür( elmi nəzarət və eksperimentlərin dizaynına baxış). Bir çox detal üçün Eksperimental psixologiyaya baxın.
• Sahə eksperimenti
• Müsahibə,strukturlaşdırılmış (şifahi və ya yazılı sorğu) və ya sərbəst ola bilər.
• Meta-analiz
• Neuroimaging və digər psixofizioloji üsullar
• Müşahidə tədqiqatı təbii( təbii müşahidə bax), iştirakçı və ya nəzarətçi ola bilər.
• Quasi-tədqiqat
• Öz-hesabat inventarı
• Sorğu metodu
• Əkizləri öyrənən tədqiqat
Tədqiqat dizaynları məlumatların yığılması zamanı olan dövrə (illərə) görə dəyişir:
• Retrospektiv həmyaşıd tədqiqatı: Subyektlər seçilir və sonra onların keçmiş təcrübələrinə dair məlumatlar toplanır.
• Prospektiv həmyaşıd tədqiqatı: Subyektlər tətbiq olunacaq və ya baş verməsi təklif olunan müstəqil təsirlərdən əvvəl seçilir.
• Bir əhalindən bütün öyrənilən parametrlərin bir zaman kəsiyində nümunə götürülməsi kəsişmə tədqiqatı adlanır.
• Uzunmüddətli tədqiqat: Subyektlər müxtəlif zaman kəsiklərində tədqiq edilir.
Psixologiya sahəsində tədqiqatlar həm heyvanlar, həm də insan subyektləri ilə aparılmışdır:
• Heyvan üzərində tədqiqat
• İnsan subyektləri tədqiqatı
YAZAR: Nərmin Qasımlı
Həmçinin bax:Psixoloji faktlar
Həmçinin bax:https://tehsilim.org/seminar-terapotik-proteinler-ve-uretim-yontemleri/
Həmçinin bax:https://turaz.org/turkiye-semerqendde-bas-konsulluq-acir/
