Müharibə haqqında: Müharibə nədir?
General Karl fon Klauzevits
Kitab I. Müharibənin mahiyyəti haqqında
Birinci fəsil. Müharibə nədir?
- Giriş
Əvvəlcə mövzumuzun ayrı elementlərini, sonra hər qolu və ya hissəsini, ən sonda da, bütün münasibətlərini
nəzərə almağı – bu səbəbdəndə sadədən kompleksə doğru irəliləməyi təklif edirik. Ancaq bütövün mahiyyətinə
bir baxışla başlamağımız lazımdır, çünki hər hansı bir hissəni nəzərdən keçirərkən onların bütövlüklə əlaqələrinin daima diqqətdə saxlanılması xüsusilə vacibdir.
- Tərif
Biz publisistlərin istifadə etdikləri, aydın olmayan müharibə təriflərinin heç birinə toxunmayacıyıq. Elə duel ünsüründə qalacayıq. Müharibə geniş miqyaslı bir dueldən başqa bir şey deyil. Əgər müharibəni təşkil edən
saysız-hesabsız duelləri vahid olaraq təsəvvür etsək, iki güləşçi olduğunu düşünərək özümüzə ən yaxşısını
edəcəyik. Hər biri fiziki güclə digərini iradəsinə tabe olmağa məcbur etməyə çalışır: hər biri rəqibini atmağa
çalışır və beləliklə ona daha çox müqavimət göstərə bilmir. Bu səbəbdən müharibə rəqibimizi iradəmizi yerinə yetirməyə məcbur etmək üçün hazırlanmış bir şiddət aktıdır. Şiddət, şiddətə qarşı çıxmaq üçün Sənət və Elm
ixtiraları ilə silahlanır. Beynəlxalq hüququn istifadəsi adlandırılan, demək olar ki, hiss olunmayan və heç xatırlanmayan öz-özünə qoyulmuş məhdudiyyətlər, gücünü əhəmiyyətli dərəcədə zədələmədən onu müşayiət edir. Şiddət, yəni fiziki güc (dövlətlər və hüquq anlayışı olmadan mənəvi qüvvə olmadığı üçün) deməkdir; düşmənin iradəmizə məcburi təslim edilməsi son hədəfdir. Bu hədəfə tam çatmaq üçün, düşmən tərksilah edilməlidir və bu səbəbdən tərksilah nəzəriyyədə dərhal düşmənçilik hədəfinə çevrilir. Son hədəfin yerini alır və onu hesablamalarımızdan çıxara biləcəyimiz bir şey olaraq kənara qoyur.
- Güc tətbiq etmə
İndi xeyriyyəçilər düşməni böyük bir qan tökmədən tərksilah etmək və aradan qaldırmaq üçün bir üsulun
olduğunu və bunun Müharibə Sənətinin uyğun meyli olduğunu asanlıqla təsəvvür edə bilərlər. Ancaq bu nə
qədər inandırıcı görünsədə, yenə də aradan qaldırılması lazım olan bir səhvdir; çünki müharibə kimi təhlükəli şeylərdə, xeyirxahlıq ruhundan irəli gələn səhvlər ən dəhşətlisidir. Fiziki gücün istifadəsi heç bir şəkildə kəşfiyyatın
iş birliyini istisna etmədiyi üçün, gücünü amansızca, qarışıq qan tökülməsinə isnad etmədən istifadə edən şəxs, düşməni daha az qüvvə istifadə edərsə bir üstünlük əldə etməlidir. Daha sonra 1 ci 2 cisinə qanun hökm edir
(diktə edir),və hər ikisi limitlərin hər tərəfdən əks təsir qüvvələri tərəfindən sui istifadə edilməsi ilə davam edir.
Bu, məsələyə baxılmalı olan bir yoldur və heç bir məqsəd daşımır, hətta işin əsl mahiyyətini nəzərə almaqdan çəkinmək, öz mənafeyinə ziddir, çünki ünsürlərinin dəhşəti intiqam hissi oyadır. Mədəni insanların müharibələri vəhşilərə nisbətən daha az qəddar və dağıdıcıdırsa, fərq həm fövlətlərin özlərindəki, həm də bir-birləri ilə münasibətlərindəki sosial vəziyyətlərindən irəli gəlir. Bu sosial vəziyyət və münasibətlərdən müharibə yaranır və bununla müharibə şərtlərə tabe olur, idarə olunur və dəyişdirilir. Amma bunlar müharibənin özünə aid deyil;
onlara yalnız şərtlər verilir; Və müharibə fəlsəfəsinə insaf prinsipi gətirmək mənasız olar.
İki səbəb kişiləri müharibəyə aparır: qeyri-ixtiyari düşmənçilik və düşmən niyyət. Müharibə tərifimizdə bu elementlərin sonuncusunu xarakterik olaraq seçmişik, çünki bu, ən ümumi xarakter daşıyır. Yalnız intuisiyayla həmsərhəd olan ən vəhşi təsvirə nifrət ehtirasını, düşmən niyyət düşüncəsi ilə özünə birləşdirmədən təsəvvür
etmək mümkün deyil. Digər tərəfdən, düşmən niyyətlər çox vaxt heç kimin müşayiəti olmadan və ya bütün hadisələrdə hisslərin həddindən artıq düşmənçiliyi ilə mövcud ola bilər. Duyğulardan qaynaqlanan vəhşi baxışlar arasında, anlayışdan qaynaqlanan mədəni xalqlar üstünlük təşkil edir. Lakin bu fərq, iştirakçı şərtlərdən, mövcud qurumlardan və &.-dan yaranır və buna görə də əksər hallarda üstünlük təşkil etməsinə baxmayaraq, bütün hallarda mütləq tapılmamalıdır. Bir sözlə, ən mədəni xalqlar belə bir-birlərinə ehtiraslı nifrət hissi ilə yana bilər. Sivil bir xalqın müharibəsini tamamilə hökümətin ağıllı bir hərəkətinə yönəltməyin və davamlı olaraq bu cür ehtiras
hissindən özünü daha çox azad edən kimi təsəvvür etməyin nə qədər səhv olduğunu bundan görə bilərik. Nəhayət döyüşçülərin fiziki kütlələrinə ehtiyac qalmayacaq şəkildə; əslində onların sadəcə münasibətləri kifayət edərdi – bir növ cəbri hərəkət.
Son müharibə faktları daha yaxşı öyrədilənə qədər (Clausewitz burada 1813,14,15 “qurtuluş müharibələri” ni
işarə edir) nəzəriyyə bu istiqamətdə sürüşməyə başladı. Müharibə bir gücdürsə, mütləq hisslərə də aiddir. Əgər o duyğulardan qaynaqlanmırsa, az-çox onlara reaksiya verir və bu reaksiya dərəcəsi sivilizasiyanın dərəcəsinə deyil, maraqların əhəmiyyətinə və müddətinə bağlıdır. Bu səbəbdən mədəni xalqların öz məhbuslarını ölümə məhkum etmədiklərini, şəhər və ölkələri viran qoymadığını görsək, bunun səbəbi kəşfiyyatlarının müharibə aparmaq rejimlərinə daha çox təsir göstərmələri və onlara güc tətbiqetmə vasitələrini, sadəcə intuisiyadan olan bu kobud hərəkətlərdən daha təsirli bir şəkildə öyrətməsidir. Barıtın icad edilməsi, odlu silahların istehsalında davamlı irəliləyişlərin olması, müharibə anlayışının dibində yatan düşməni məhv etmək meylinin mədəniyyətin inkişafı ilə
heç bir şəkildə dəyişilmədiyini və dəyişdirilmədiyini göstərən kifayət qədər dəlildir. Bu səbəbdən Müharibənin son dərəcə sərtləşdirilmiş bir şiddət aktı olduğu təklifimizi təkrarlayırıq; bir tərəf digərinə qanunu diktə etdiyi üçün, həddindən artıq məntiqi nəticəyə səbəb olan bir növ qarşılıqlı fəaliyyət ortaya çıxır. Bu ilk qarşılıqlı hərəkət və qarşılaşdığımız ilk həddir (ilk qarşılıqlı hərəkət).
İngilis dilindən tərcümə etdi: Əzizə Süleymanlı
Həmiçinin bax: Hüceyrənin kimyəvi tərkibi
Həmiçinin bax: tehsilim.org/naxcivan-muellimler-institutunda-qarabag-azerbaycandir/
