Heyvanlar dil öyrənə bilərmi?

Heyvanlar çox geniş bir ünsiyyət sisteminə malikdirlər.  Növlərin bəziləri qoxulardan istifadə edərək ünsiyyət qurur,  digərləri dişləri göstərməklə, xəzini şişirtmək və ya qanadlarını çırpmaq kimi vizual nümayişlərdən istifadə edir və  digərləri isə vokal səslərdən istifadə edirlər. Bülbül və ispinoz kimi erkək quşlar, yoldaşlarını cəlb etmək və ərazini qorumaq üçün mahnı oxuyur və şempanzeler aqressiyanı çatdırmaq üçün  üz ifadələrinin səslərin və hərəkətlərin birləşməsindən istifadə edirlər (de Waal, 1989).  Bal arıları, digər arıları qida qaynaqlarının yerləşdiyi yerə yönəltmək üçün “dalğalanma rəqsindən” istifadə edirlər (von Frisch, 1956).  Vervet meymunlarının dili, müəyyən mənaları ifadə etmək üçün xüsusi səslərdən istifadə etmələri baxımından nisbətən inkişaf etmişdir.  Vervetlər bəbir, ilan və ya şahin gördüklərini bildirmək üçün fərqli səslərdən istifadə edir (Seyfarth & Cheney, 1997).

Ünsiyyət qurma qabiliyyətlərinə baxmayaraq, heyvanlara dildən istifadə etməyi öyrətmək cəhdləri yalnız limitli şəkildə müvəffəqiyyət əldə etdi. İlk cəhdlərdən biri, uşaqları ilə birlikdə evlərində Viki adlı bir şimpanze böyüdən Katerin və Keit Hays tərəfindən edildi.  Ancaq Viki çox az şey öyrəndi və heç danışa bilmirdi (Hayes & Hayes, 1952).  Tədqiqatçılar, Vikinin səs tellərində sözlər yarada bilməməsi səbəbindən çətinliklərin qismən ola biləcəyini ehtimal etdilər və buna görə də sonrakı cəhdlərə görə primatlara işarə dili ilə və ya işarələri göstərə biləcəkləri lövhələrdən istifadə edərək danışmağı öyrətdilər.

Alle və Beatriks Qardner uzun illər Vaşo adlı bir şimpanzeyə ASL istifadə edərək imza atmağı öyrətmək üçün uzun müddət çalışdılar.  42 yaşında olan Vaşo, 250 -yə qədər fərqli obyekti etiketləyə və “lütfən qıdıqla” və “üzr istəyirəm” kimi sadə istək və şərhlər verə bilərdi (Fouts, 1997).  Vaşonun heç vaxt insan təlimçilərlə ünsiyyətdə olmayan  övladı Lulis, anasının işarəsini izləyərək 70 -dən çox işarəni öyrəndi.

Ən yetkin olmayan natiq, Corciya Dövlət Universitetinin Dil Öyrənmə Mərkəzində yaşayan bir bonobo Kanzidir (Savage-Rumbaugh, & Lewin, 1994).  Kanzi bir çox cəhətdən insanlara bənzər bir dilə meyllidir.  Yaşlandıqdan daha gənc olan dövrdən daha sürətli şəkildə müşahidə edərək öyrəndi və simvollardan istifadə edərək sadəcə yemək yeməkləri üçün deyil, sosial qarşılıqlı əlaqələri şərh edə bildi.  Kanzi eyni zamanda elementar sintaksis yarada və nisbətən mürəkkəb əmrləri anlaya bilir.  Kanzi alətlər düzəldə bilər və hətta Pac-Man oynamağı bacara bilər.

QAYNAQ: İntroduction to Psychology
TƏRCÜMƏÇİ: Səriyyə Əhmədova
HƏMÇİNİN BAX: Menstruasiya zamanı yaranan pozğunluqlar
HƏMÇİNİN BAX: Tehsilim.org/vi-beynlxalq-yaxin-serq-muasir-elmi-arasdirmalar-konfransi/