Hepatit Nədir?

Hepatit.

Hepatit, qaraciyər hüceyrələrinin iltihabı ilə xarakterizə olunan bir xəstəlikdir. Yunan heparından ad (ἧπαρ); hepat- (ἡπατ-) kök qaraciyərdən və -itis, “iltihab” (qaraciyər iltihabı) şəkilçisindən əmələ gəlir. Qaraciyərdəki iltihab zamanla öz-özünə keçə bilər və ya fibroz və siroza keçə bilər. .

Hepatit məhdud və ya heç bir simptomla ortaya çıxa bilər, lakin əksər hallarda sarılıq, iştahsızlıq (iştahsızlıq) və yorğunluq kimi simptomlara səbəb olur. Altı aydan az davam edərsə kəskin; Uzun müddət davam edərsə, xroniki hepatit adlanır.

Hepatitə ən çox dünyada hepatit virusları deyilən bir qrup virus səbəb olur, eyni zamanda toksinlər (xüsusilə spirt, bəzi dərmanlar, bəzi sənaye üzvi həlledicilər və bitkilər), digər infeksiyalar və otoimmün xəstəliklər səbəb ola bilər.

Viral hepatit nədir?

Viral hepatit, qaraciyərin iltihabıdır (sarılıq da deyilir), virusa yoluxma nəticəsində qaraciyərin fəaliyyətini pozur. Qaraciyər bədənin bir çox maddəsini işləyən, qanı süzən və infeksiyalarla mübarizə aparan həyati bir orqandır.

Qaraciyər iltihablandıqda və ya zədələnəndə funksiyası pozulur və dərinin və gözlərin saralması, qızdırma, ümumi halsızlıq, yorğunluq, iştahsızlıq, qarın ağrısı, sidik qaranlığı və nəcis ilə xarakterizə olunan xəstəlik kimi özünü göstərir.

Xəstəliyin intensivliyi bir çox amillərdən asılı olaraq dəyişir; xəstəliyin gedişi daha da pisləşə bilər və ya xroniki hal ala bilər. Alkoqol, toksinlər (yuyucu maddələrdə olan karbon tetraklorid kimi) və ya bəzi dərmanların (məsələn, parasetamol olanlar) həddindən artıq istehlakı, həmçinin müəyyən tibbi şərtlər qaraciyər iltihabına səbəb ola bilər.

Həm də qaraciyərin iltihabına bir virusa yoluxma səbəb ola bilər.

Hepatit A (xalq arasında “sarılıq” deyilir) virusu ən çox çirkli sulardan keçdiyi üçün yay aylarında bu xəstəliyə tutulanların sayında hədsiz dərəcədə artım görünür. Yaxşı yuyulmamış tərəvəzdən, hovuz və dəniz suyundan da Hepatit A virusuna yoluxma riski daha çoxdur.

Hepatit A xəstəliyinin simptomları: solğunluq, saralma, halsızlıq, ürək bulantısı, temperatur və sidik rənginin tündləşməsi.

 

Xəstəlikdən qorunma üsulları:

Xəstəlikdən qorunmaq üçün həkimlər tərəfindən uşaqlara peyvəndin olunması tövsiyə edilir. Açıq yerlərdə satılan yeməkləri yeməmək, təmiz su içmək, əlin gigiyenasına xüsusi diqqət etmək başlıca qorunma amillərindən sayılır.

Həkimlər bu xəstəliyin ən yaxşı müalicəsinin istirahət etmək olduğunu vurğulayır.Bu xəstəliyin müalicəsi zamanı ən azı 3 həftə yataq rejimində olmaq lazımdır. Bundan əlavə həkim tərəfindən tövsiyə edilən preparatları vaxtlı-vaxtında qəbul etsələr tez zamanda sağalmaq olar.

Bu gün Hepatit A xəstəliyindən tam qorunmanın ən təsirli yolu peyvənd edilmədir. Peyvəndin qoruyuculuğu 94 – 100% olub təsirini təxminən 20 il saxlayır. Bu səbəblə cəmiyyətdə, restoranlarda, hərbi hissələrdə, xəstəxanalarda, fabriklərdə, internat məktəblərində, körpələr evləridə, qocalar evinde və başqa təşkilatlarda işlyən bütün mətbəx personalının

Hepatit A infeksiyasını daha əvvəl keçirib-keçirmədiyi müəyyən olunulmalı və peyvənd edilməsi uyğun görülənlərin peyvənd edilməsi təmin edilməlidir.

Hepatit B, hepatit B virusunun (HBV) yaratdığı ciddi bir qaraciyər infeksiyasıdır. Bəzi insanlar üçün hepatit B infeksiyası xroniki hala gəlir, yəni altı aydan çox davam edir. Xroniki hepatit B-yə sahib olmaq qaraciyər çatışmazlığı, qaraciyər xərçəngi və ya siroz inkişaf riskinizi artırır – qaraciyərin qalıcı izləri olan bir vəziyyətdir.

Təhlükəsi.

Hepatit B infeksiyası bütün dünyada olduqca çox yayılmışdır. Dünyada hər il 50 milyon adam Hepatit B ilə yoluxmaqda və bu günki ədədlərlə dünya əhalisinin 2/5-si (2 milyard) bu virusla yoluxmuş vəziyyətdədir. Hər il Hepatit B -yə bağlı səbəblərlə 1-2 milyon insan ölür və dünyada 350 milyon insan bu virusun daşıyıcısına çevrilir.

Hepatit B infeksiyası üçün hər kəs bərabər dərəcədə risk daşımır. Bəzi insanlarda infeksiya daha sıx təsadüf edilər. Hepatit B infeksiyası üçün risk daşıyan qruplar bunlardır:

a) Səhiyyə personalı,
b) Çox sayda qan köçürmə edilən xəstələr,
c) Hemofil və hemodiyaliz xəstələr,
d) Hepatit B daşıyan adam ilə eyni evdə yaşayanlar,
e) Homoseksual və biseksual kişilər,
f) Damar daxili narkotik istifadə edənlər,
g) Fərdi gigiyenanın yaxşı olmadığı körpələr evi,yurd və həbsxana kimi yerlərdə yaşa- yanlar,
h) HBsAg müsbət olan anadan doğulan körpələr və b.

Hepatit B infeksiyasına 4 yolla yoluxma mümkündür:

• a) Qanın zədələnilmiş dəri və ya selikli qişa ilə təması nəticəsində (perkutan ya da parenteral yoluxma),
• b) İnsandan insana zədələnilmiş dəri ya da selikli qişa vasitəsilə (horizontal yoluxma),
• c) Cinsi yolla,
• d) Ananın qanının ya da qanlı mayelərin körpənin zədələnmiş dərisi ya da selikli qişası vasitəsilə ya da göbək ciyəsi vasitəsilə keçməsi ilə (doğuş əsnasında) yoluxma.

Hepatit B infeksiyasının inkubasiyon dövrü alınan virus miqdarına və adamın immun sisteminin müqavimətindnə asılı olaraq 45-180 gün (orta rəqəm 60-90 gün) arasında dəyişər.

Hepatit B infeksiyasının əlamətləri:

Virusla yoluxmuş şəxslərin təxminən 50-65% -ində heç bir xəstəlik əlaməti inkişaf etmir yalnız infeksiyası keçir. Virusla yoluxmuş olanların təxminən 30-50%-inde əzginlik, yorğunluq, yüngül tempratur, ürək bulanması, qarın ağrısı, oynaq və əzələ ağrıları kimi şikayətlər olur.

Uşaqların 10%-indən azında, yeniyetmələrin 30-50%-inde sarılıq görülə bilər. Virusla yoluxanların 1% -inden daha azında infeksiya kəskin qaraciyər çatmazlığı ilə irəliləyici və şiddətli bir gediş göstərər. Kəskin infeksiyanın təxminən 1-6 həftəlik kliniki seyri vardır. Bu sırada xəstələrdə dəyişən dərəcələrdə qaraciyər fermentləri və qan hüceyrələrinin dağıtma məhsulunda yüksəlmə müşahidə olunur.

Hepatit B infeksiyasının uşaq və yeniyetmələrdə yayılması:

Kəskin infeksiya uşaqlarda yeniyetmələrə görə daha yüngül və klinika vermədən yayılar. Ancaq körpələrin immun sistemi səbəbiylə infeksiya yetişkinlərə görə daha çox nisbətdə xronikiləşməyə meyllidir.

Yenidoğulmuşların 5-10%-ındə, 1-5 yaş qrupundakı uşaqların 70%-inde, yaşlıların isə 90-95%-inde virus 6 ay içində bədəndən təmizlənər və immunitet inkişaf edər.

Kəskin infeksiya yetkin yaşda olanların yalnız 5-10%-inda xronikiləşirkən, yenidoğulmuşların 90-95%-inde, uşaq və yeniyetmələin 30%-inda xronikiləşər və pasiyent virus gəzdirən olar. Bu xəstələrin xroniki qaraciyər xəstəlikləri cəhətdən ekspert həkimlər tərəfindən izlənilməsi lazımdır.

Xroniki qaraciyər xəstəlikləri inkişaf etdiyində µ-interferon müalicəsi istifadə edilə bilər, ancaq müvəffəqiyyəti məhduddur.

Hepatit B və hamiləlik:

Hepatit B-yə qarşı vaksinasiya aparılmadıqda, perinatal dövrdə hepatit B virusunun hepatit B-yə yoluxmuş anadan yenidoğulmuşa ötürülməsi riski 5-90% təşkil edir. Bu risk həm də ananın qanında virusun aktiv bölünmə və yayılma statusundan (HBeAg ilə təyin edilir) asılıdır.

Belə ki, qandan aparılmış laborator analizdə HBeAg pozitiv olan analardan hepatit B infeksiyasının yenidoğulmuşa keçməsi riski 70-90%-dırsa, HBeAg-neqativ olan analardan virusun yenidoğulmuşa ötürülməsi riski 10%-dən azdır.

Hepatit B infeksiyasına yoluxmuş analardan doğulmuş uşaqların həm hepatit B vaksini, həm də hepatit B immunqlobulini ilə immunprofilaktikasının aparılması hepatit B virusun həmin yenidoğulmuşlara ötürülməsi riskini 70-90%-dən 5-15%-dək azaltmaq mümknüdür.

Qeyd olunmalıdır ki, yenidoğulmuşlara həm hepatit B-yə qarşı vaksin, həm də hepatit B immunqlobulini verilməlidir.

Hepatit B daşıyıcısı kimlərdir:

Kəskin infeksiyadan sonra 6 ay içində virusa qarşı immunitet inkişaf etdirməyən, virusu və ya virus zülallarını qanlarında daşıyan kəslərə virus daşıyıcı deyilir. Əvvəlcə, bu kəslər virusun sağlam fərdlərə yoluxmasında mənbədirlər. Ayrıca bu kəslərdə xroniki aktiv hepatit, sirroz və qaraciyər xərçəngi kimi xroniki qaraciyər xəstəliklərinin inkişaf riski yüksəkdir.

Xroniki Hepatit B ilə qaraciyər xərçəngi (primer hepatosellular karsinoma) inkişafı arasında möhkəm bir əlaqə vardır. Xroniki virus daşıyıcılarında primer hepatosellular karsinoma inkişaf riski daşıyıcı olmayanlara görə 200 dəfə çoxdur. Xroniki Hepatit B daşıyıcıları ilə virusun yoluxma yollarından biri ilə təmas edənlərə yalnız peyvənd etmək kafi qoruyuculuğu təmin edər.

Hepatit B infeksiyasından qorunma yolları:

İnfeksiyadan qorunmanın ən əmin və etibarlı yolu hepatit B peyvəndi etdirməkdir. Hepatit B peyvəndi gen texnologiyası ilə maya ya da məməlilərin hüceyrələrində yetişdirildikdən sonra son dərəcə etibarlıdır və bu cür infeksiyaların yoluxmasına səbəb olmaz.

Hepatit B peyvəndinin (vaksininin) xərçəng əmələ gətirməsi söz-söhbəti səhvdir.

Tam tərsinə peyvənd ilə Hepatit B infeksiyasından qorunulmazsa, Hepatit B yoluxması ilə belə bir riskə girmək söz mövzusudur. Hepatit B peyvəndi virusla qarşılaşmadan əvvəl ya da qarşılaşdıqdan sonra istifadə edilə bilər. Hər iki vəziyyətdə də qoruyucudur.

Bir peyvənd Hepatit B-nin qarşısını ala bilər, ancaq vəziyyətiniz varsa heç bir müalicə yoxdur. Əgər yoluxmusunuzsa, müəyyən tədbirlərin görülməsi virusun başqalarına yayılmasının qarşısını almağa kömək edə bilər.

Viral hepatit C (Hepatit C) nədir?

Viral hepatit C, hepatit C virusunun səbəb olduğu yoluxucu, iltihablı bir qaraciyər xəstəliyidir.Xəstəliyin şiddəti çox az yüngül bir simptomu olmayan və ya heç bir simptomu olmayan xəstəxanaya yerləşdirilməsini tələb edən ciddi bir vəziyyətə qədər dəyişə bilər.

İnfeksiyanın ilkin mərhələsində (virusa yoluxduqdan sonrakı ilk aylar) xəstəlik özünü qaraciyərin kəskin iltihabı (kəskin xəstəlik) və ya heç bir simptom olmadan göstərə bilər.

Bilinməyən səbəblərdən, yoluxmuşların təxminən 20% -ində virus, infeksiyadan sonra 6 ay ərzində heç bir müalicə olmadan öz-özünə yox ola bilər. Əksər hallarda xəstələr (təxminən% 80) hepatit C virusunun öhdəsindən gələ bilmir və həyat boyu davam edən xroniki bir yoluxucu prosesə çevrilir.

Xroniki infeksiya olan bəzi insanlar qaraciyər sirozunu da inkişaf etdirə bilər, bu vəziyyətdə sağlam qaraciyər toxumasının funksional olmayan çapıq toxuması (fibroz) ilə əvəz olunur.

Sirozlu xəstələrin yarısında qaraciyərdə çoxsaylı izlər qaraciyər çatışmazlığına və qaraciyər transplantasiyasına səbəb olur və bəzi hallarda qaraciyər xərçəngi inkişaf edə bilər.

Hepatit C virusu infeksiyasının əlamətləri hansılardır?

Hepatit C virusuna yoluxmuş bir çox insan simptomlarla qarşılaşmır (xəstəlik asemptomatikdir) və yoluxduqlarını bilmirlər. Ancaq simptomlar ortaya çıxsa, yüksək atəş, yorğunluq, iştahsızlıq, qarın ağrısı, qusma, tünd sidik, açıq boz nəcis, oynaq ağrısı və dəri və gözlərin sarılığı (dərinin sararması da görünə bilər) digər müxtəlif səbəblər, əlavə olaraq yenidoğulmuşların fizioloji sarılığı ilə heç bir əlaqə yoxdur).

Kəskin bir xəstəlikdə (kəskin infeksiya) simptomlar infeksiyadan iki həftədən altı aya qədər istənilən vaxt baş verə bilər.
Xroniki bir xəstəlikdə, immunitet sistemi öhdəsindən gələ bilmədikdən sonra virus bədəndə qalır.

Xəstəlik on illərlə davam edə bilər və simptomların başlanğıcı ümumiyyətlə mütərəqqi qaraciyər xəstəliyini göstərir.

Xroniki xəstəliyi olan xəstələrdə qaraciyər sirozu, yemək borusu və ya mədə qanaması, astsit (damcı / maye yığılması), qaraciyər xərçəngi, qaraciyər transplantasiyasına ehtiyac və hətta ölüm kimi müxtəlif ağırlaşmalar inkişaf edə bilər.

Viral hepatit C infeksiyasının qarşısını almaq olarmı?

Hal-hazırda Hepatit C virusuna qarşı bir peyvənd olmasa da, infeksiya riskini azaltmanın yolları var:

Sterilliyə ciddi riayət olunmayan yerlərdə döymə və ya pirsinq etməyin.

Tibbi avadanlıqların lazımi dərəcədə sterilizasiya olunmadığı bir ərazidə tibbi prosedurlardan keçməyin.

İynələri, şprisləri və ya dərmanları (hormonlar və ya steroidlər kimi), dərmanları və ya digər maddələri enjekte etmək üçün başqa bir cihazı paylaşmaqdan və təkrar istifadə etməkdən çəkinin.

Virusa yoluxmuş birinin qanı ilə təmasda ola biləcək şəxsi əşyaları, məsələn, ülgüc bıçaqları, dırnaq qayçı, diş fırçası və ya qan şəkəri ölçmə cihazı istifadə etməyin.

 

 

 

 

 

 

 

 

Yazar: Gülaf Məhərrəmova

 

 

Həmçinin bax: https://turaz.org/azerbaycanda-peyvend-olunanlarin-sayi-aciqlanib/

 

Həmçinin bax: https://kafkazh.com/dilin-biologiyasi-ve-inkisafi/