Halüsinasiyalar
Halüsinasiyalar
Duyğu orqanlarımızın əslində mövcud olmayan hisslərinə halüsinasiyalar deyilir. Müəyyən bir gerçəklik duyğusuna sahib olan,ancaq halüsinasiya adlanan əlaqəli duyğu orqanında xarici stimul olmadan meydana gələn bir qavrayış pozğunluğudur.
Elə bir vəziyyət yaranır ki,halüsinasiyalar yaşayan insan, ətraf mühitdə canlı və ya cansız bir şeyin olduğunu qəbul edir,qavrayır baxmayaraq ki,ətraf mühitdə qavranacaq heç nə yoxdur. Zehni və sinir xəstəliklərinin yaratdığı halüsinasiyalar; Əslində mövcud olmayan görüntülərin 5 hiss ilə qəbul etdiklərini düşünmək tərzində ortaya çıxan bir narahatlıqdır.Halüsinasiya ciddi bir problem olduğundan insan psixologiyasını pozaraq insanın daha da pisləşməsinə səbəb ola bilər.
Halüsinasiyaların meydana gəlməsi bəzi xəstəliklərin ortaya çıxması ilə ola bilər. Sensor orqanların zədələnməsi,migren və bəzi psixoloji pozğunluqlar buna səbəb ola bilər. Halüsinasiya bir xəstəlik deyil,bir simptomdur,bəzi nevroloji xəstəliklərdə, yüksək atəşdə, narkotik və alkoqol istifadəsində olduğu kimi psixiatrik xəstəliklərdə də görülə bilər.
Halüsinasiyalar səs eşitmək,görmək,kiminsə çağırışını eşitmək və ya mövcud olduğu kimi görünən şəkillər kimi mövcud olmayan şeyləri görmək kimi ola bilər. Bəzi hallarda migren ağrıları son dərəcə şiddətlidirsə və böhrana bənzəyirsə, parıldamaq və parıltı aşkar edilə bilər. Bunun səbəbi,vəziyyəti qavrayarkən beynin yaşadığı problemdir.Migren ağrısı və ya gözdəki bəzi parlaq işıqlar ilə qarşılaşan bir insan bunun doğru olmadığını bilir.Bu baş verən narahatlığa reaksiyadır.
Həqiqətən, halüsinasiya tamamilə fərqlidir. Bu olduqda,insan o vəziyyəti real olaraq qəbul edir və qavrayır. Bu vəziyyətdə sanki onunla yaşayır və olduğu yerdə,qavradığı canlı və cansızın gerçək olduğu xəyalını yaşayır. Onların mövcud olduğuna inanır və başqalarının inancına reaksiya verir.
Halüsinasiyalar beş hiss kimi qəbul edilə bilən xəyaldır. Zehni pozğunluğu olan insanlarda,bəzi dərmanların təsiri və Alzheimer kimi xəstəliklər də beyin tərəfindən yaşanan problemlərlə birlikdə ortaya çıxa bilər. Bəzi hallarda göz və ya duyğu qavrayışı müvəqqəti olaraq baş verə bilər,bu bir halüsinasiya deyil,bir anlıq qavrayış səhvidir. Sağlam bir insanda görülən bu vəziyyətlər həddindən artıq stres,yorğunluq,yuxusuzluq,ani həyəcan və ya parlayan cisimlərdə qavrayış illüziyası ola bilər.
Bu saniyə içində gözün lensinə ani bir reaksiya olaraq əks olunur.Və o şəkildə qəbul etmək üçün səbəb yaradır.Həqiqi halüsinasiyalar psixoloji xəstəliklər nəticəsində baş verən və davam edən hallar üçün deyilir.
Bu xəstəliklər;şizofreniya, psixonevroz, psixoz, menengit və narkotikdən sui-istifadə hallarında görülür. Çox spirt və ya narkotik istifadə etdikdə halüsinasiyalar ola bilər. Bundan əlavə, PCP və LSD kimi halüsinogen dərmanlar da halüsinasiyaya səbəb ola bilər. Kifayət qədər yatmamaq da halüsinasiyaya səbəb ola bilər.
Əslində,halüsinasiyaların yaddaş bərpa sistemindəki anormallığın nəticəsi ola biləcəyi irəli sürülür. Bəzi araşdırmalar,halüsinasiyaların təsəvvür prosesindəki bir anomaliyadan qaynaqlandığını,bəzən canlı olaraq artdığını,bəzən də bəzi insanlarda pozulduğunu göstərir. Digər tədqiqatlar,aydın idrakın ayrı-seçkilik qabiliyyətinin zəifləməsi səbəbindən bəzi insanların halüsinasiyaya meylli olduqlarını göstərir.
Bəzi müşahidələr nəticəsində nörotransmitterlərin halüsinasiyaların tənzimlənməsi ilə birbaşa əlaqəli olduğu müəyyən edilmişdir. Bu hadisədə ən böyük rolu depominin oynayacağına inanılır. Halüsinasiyaların mahiyyəti,ehtimal ki, dərmanın dopaminerjik təsirinin birbaşa nəticəsidir. Yenə də məlumdur ki, depominin (antipsikotik preparatlar) mərkəzi fəaliyyətini dayandıran preparatlar psixozlarda halüsinasiyanı azalda bilər və ya hətta onları tamamilə aradan qaldıra bilər.
Dopaminə halüsinasiyaya səbəb olan bir faktor kimi daha aydın olan damfetamin (dolayı dopamin agonisti) psixozlara və halüsinasiyalara səbəb olur. Freyd,halüsinasiyaların xəyallara çox bənzədiyini söylədi və ikisinin də zaman şüurunu tamamilə itirdiyini və psixotik vəziyyət göstərdiklərini müdafiə etdi.
Jones, Freydin düşüncəsini böyük bir ego pozuqluğu ilə müşayiət olunmadığı təqdirdə, halüsinasiyaların heç bir psixozun simptomu kimi qəbul edilə bilməyəcəyi kimi şərh edir. Halüsinasiyaların,bəzi psixoloji vəziyyətlərdə və ehtiyac səbəbi ilə şüuraltı və şüurüstü materialın şüura keçidi olduğu düşünülür. Bu material,sanki xarici aləmdən gəlmiş kimi əks olunan duyğusal görüntülər kimi şüurlu şəkildə yaşanır.
Beləliklə, xəstə eşitmə,halüsinasiyalar,nitq,səsləri tənqid və senzura baxımından ifadə olunan müsbət və mənfi emosional təcrübələri əks etdirir.Halüsinasiyalar artan özünə hörmət və ya basdırılmış impulsları reallaşdırmaq kimi digər psixodinamik təsirlər nəticəsində də əks oluna bilər. Dəhşətli heyvan və ya canavar fiqurları kimi simvollaşdırılan təcavüzkar impulslar və ya qatil istəklər kimi şəxsiyyətin müəyyən tərəflərindən gələn təzyiqlər və əks oluna bilər.
Bəzi halüsinasiyalar ruhi xəstəlik olmayan bəzi hadisələrdə də qeydə alınmışdır. Bəzi cəmiyyətlərdə bu cür təcrübə mədəni normalar çərçivəsində qəbul edilir.Belə mədəniyyətlərdə halüsinasiyalar tez-tez dini və ya mərasim fəaliyyəti zamanı baş verir. Hypnopompik halüsinasiyalar bəzi sağlam insanlarda yuxuya düşərkən baş verir,halbuki yuxu oyanıqlığa keçid zamanı hipopompik halüsinasiyalar baş verir. Halüsinasiyalar da hipnoz və trans halında da baş verə bilər.
Şizofreniya və digər funksional psixozlarda eşitmə halüsinasiyaları tez-tez əmələ gəlir və qarışdırılır. Bundan əlavə,halüsinasiyaların digər növləri də şizofreniyada olduqca tez-tez baş verir. Üçüncü bir şəxslə onun haqqında danışan iki nəfərin səsini eşidir. Bu səslər elədir ki,xəstə əks bir şəkildə bəyənir,əks şəkildə mübahisə və ya xəstəyə bəzi hərəkətlər etməyi tapşırır. Əmredici halüsinasiyaların qəribə,dağıdıcı və ya intihara səbəb ola biləcəyini qeyd etmək vacibdir.
Alkoqoldan imtina zamanı Deliryum Tremen vəziyyətində görmə halüsinasiyaları tez-tez baş verə bilər. Bu sindrom, adətən,spirt istehlakının dayandırılmasından sonra ikinci və ya üçüncü gündə baş verir,baxmayaraq ki,yeddinci günə qədər təxirə salına bilər. Eşitmə və toxunma halüsinasiyaları kimi digər halüsinasiyalar da alkoqoldan çəkilmənin klinik mənzərəsinin bir hissəsi kimi görünür. Spirt istifadəsinin dayandırılmasından və spirt istehlakının dayandırılması əlamətlərinin yaxşılaşmasından sonra davamlı olaraq davam edən əsas eşitmə halüsinasiyaları özünü göstərir.Bu sindromda eşitmə halüsinasiyaları şizofreniyada eşitmə halüsinasiyalarına əhəmiyyətli dərəcədə oxşardır. Tez-tez bir neçə saat və ya gün davam edir,lakin bəzi xəstələrdə bir neçə ay çəkə bilər. Alkolik halüsinasiyalar nadir bir vəziyyətdir.
Dərman vasitəsi ilə yaranan halüsinasiyalar adətən görmə halüsinasiyaları şəklində parlaq rənglərlə və təsvirlərlə müşayiət olunur. Ümumiyyətlə bu cür halüsinasiyalar, rəng,forma,ölçü və hərəkət dəyişikliyi ilə toxunulmamış vizual hisslərə səbəb olur. Daha sonra şəxsin halüsinasiyaları əşyaların,insanların və hadisələrin təsəvvürü ilə daha rəsmi olaraq daha formal olaraq ortaya çıxır.Eşitmə halüsinasiyaları dərmanla əlaqəli psixozlarda görülür.
Takdil halüsinasiyalar (bəzən toxunma halüsinasiyaları deyilir) kokain və amfetaminin intoksikasiyası zamanı dəridə həşəratların dolaşması şəklindədir.Bəzi dərmanlar həmişə eyni halüsinasiyalara səbəb ola bilməz. Halüsinasiyalar həm də klinik praktikada tez-tez istifadə olunan müalicənin yan təsiri kimi ortaya çıxa bilər.
Proqressiv ikitərəfli eşitmə qeydləri olan xəstələrdə eşitmə halüsinasiyaları bildirildi.Bu halüsinasiyalar tonda və intensivlikdə zəng və qeyri-müntəzəm səslər, eləcə də instrumental musiqi,oxuma və s. kimi qeyri-formal növlər kimi dəyişir,səslər şəklində olan halüsinasiyaları ehtiva edir.Eynilə görmə zəifliyi və korluğa səbəb olan göz xəstəliyi olanlarda da görmə halüsinasiyaları qeyd edilmişdir.
Klinik praktikada daha əvvəl göstərilən şəkillər və müxtəlif halüsinasiyalarla yanaşı, daha mürəkkəb halüsinasiya hadisələrinə də rast gəlinir.Əslində hərəkət etməyən sentetik halüsinasiyalar bədən hissələrinin hərəkətinin qavranılmasıdır.Mənfi halüsinasiyalar mövcud olan əşyaları dərk edə bilməməyinizi göstərir.Otoskopik fenomen insanın öz bədənidir ya da bir hissəsinin güzgüdə göründüyü kimi qəbul edən halüsinasiya təcrübəsidir. Diaqnoz üçün psixiatrla məsləhət edilməli və şəxs psixi cəhətdən qiymətləndirilməlidir.
YAZAR: Səkinə Mürsəlova
Həmçinin bax:Daun sindromu
Həmçinin bax:https://tehsilim.org/magistraturaya-sened-qebulu-bu-gun-basa-catir/
Həmçinin bax:https://turaz.org/bu-marsrut-xettinde-gedis-haqqi-bakikartla-odenilecek
