Fransa inqilabı- IV hissə

MONARXİYANIN DEVRİLMƏSİ:
Yalnız “fəal vətəndaşlar” tərəfindən seçilən yeni bir qanunverici məclis 1791-ci il oktyabrın 1-də hakimiyyətə gəldi
və hakimiyyət yalnız feillantların əlində idi. 20 aprel 1792-ci ildə Fransa tərəfindən Avstriyaya qarşı müharibə elan edildi. Müharibə, XVI Lüdovik və xarici işğalın ‘sarsıdıcı monarxiyanı’ xilas etməyə kömək edəcəyini ümid edən
saray əyanlarına bir cavab kimi görünürdü. Fransadakı inqilabı yatırmaq üçün müharibə Avropa hökmdarları tərəfindən də planlaşdırılmışdı.

Robespier və Marat müharibənin tərəfdarı deyildilər, inqilabı başqa bir yerlə məşğul olmaqdan əvvəl “evdə” yatırmağın vacib olduğunu qeyd etdilər. Brissot və Jirondinlər kimi tanınan tərəfdarı müharibəyə üstünlük verdilər
və Robespier ilə Jirondin tərəfdarları arasında qarşıdurma çıxdı. Jirondinlərdən 1792-ci ilin martında Kral tərəfindən hakimiyyəti ələ keçirmələri istəndi. Jirondinlər, sürətli asan qələbələr üçün müharibəni sürətləndirmək üçün gücdən istifadə etdilər. Ancaq Fransızlar məğlub oldu və feillantlar hakimiyyətə gəldi. İnqilabi ordunun qələbələrinə La Fayette və onun generalları tamamilə qarşı çıxdı.

Fransız ordusunun planları haqqında onlara məlumat verən kraliça Mari-Antoinette sayəsində Avstriya və Prussiya orduları Fransızları məğlub edə bildilər. Bu kritik saatda insanlar vətənlərini qorumağa qalxdılar. Robespier, Marat və Danton bunun inqilabi bir şəkildə aparılmasının vacib olduğunu söylədilər. İnqilabın əsas dayağı olan Yakobinlər, evdəki xəyanətə qarşı mübarizə aparılmasa, hər hansı bir irəliləyişin mümkün olmadığına diqqət çəkdi. Fövqəladə vəziyyət 11 iyun tarixində qanunverici məclis tərəfindən qəbul edilən bir qanunla elan edildi. İnsanlar bu fərmanı ürəkdən qəbul etdilər, çünki müdaxiləçiyə yolu kəsməyə can atdılar. Döyüş ilahisi olan Marselayis oxundu və bu dövrdə də populyar oldu. Məhz bu inqilab zamanı insanlar qanunverici məclisin və hökumətin xainliklə mübarizə aparmaq iqtidarında olmadığını öyrəndilər.

Məhkəmələrdə sui-qəsdlər və cinayət sui-qəsdləri həyata keçirildi və yalnız xalq onlara qarşı üsyan qaldırdığına
görə o, xain oldu. Paris xalqları və əyalətlər iyul ayından XVI Luisin devrilməsini tələb etdilər. Kanon çəkilişləri ilə zənglərin səsi 9 avqust gecəsi bir daha eşidildi. Ordu Tuileresə getdi. İsveçrə mühafizəçiləri atəş açsalar da, insanlar saraya soxuldu. Kral XVI Luisin 10 avqust 1792-ci ildə  həbs edilməsi və nazirlərinin işdən çıxarılması Fransız monarxiyasının və dövlət icra hakimiyyətinin süqutundan xəbər verdi. Nəticədə, əsasən Xirondinlərdən ibarət yeni
bir hökumət quruldu. Növbəti milli qurultay üçün yeni seçkilər elan edildi.

Yakobinlər və Girondinlər arasında mübarizə:
10 Avqust 1792 qiyamı yeni inkişaflar gətirdi. Hakimiyyət həm qanunverici məclisdə, həm də hökumətdə Feililyantlardan Xirondinlərə verildi. Əyalətlərdən gələn ticarət, sənaye və mülkiyyət burjuaziyasını Xirondinlər
və onların liderləri Brissot, Roland, Verqnaud və başqaları təmsil edirdilər. Bu qrup feodal aristokratiyaya qarşı
olsa da, hakimiyyətə gəldikdən sonra inqilabın əsas idealının əldə olunduğuna inandılar və tezliklə mühafizəkar qüvvəni təmsil etməyə başladılar. Bu vaxt, tələbləri təmin olunmayan xalqın bu hissəsindən ibarət olan yakobinlər, hələ də ideallarında birləşmişdilər. Bu blokun müxtəlif sinifləri və sinif qrupları eyni məqsədlərə sahib olmasa da, inqilabı müdafiə etmək və bütün tələblər tam təmin olunana qədər onun irəliləməsini davam etdirmək qərarına gəldilər. Qazanılan nəticələrlə kifayətlənən Xirondinlər inqilabi dalğanı yoxlamağa çalışdılar.

Prusiyalılar üzərində qələbə və onların geri çəkilmə gününün qeyd edilməsi:

Valmidəki döyüşdən əvvəl, konqresin açılış sessiyası 2 sentyabr 1792-ci ildə keçirildi. Kral qurultaydan əvvəl mühakimə olundu. 1793-cü ilin yanvarına qədər davam etməli olan məhkəmə prosesi Xirondinlər və Yakobinlər arasında mübarizə meydanına çevrildi. XVI Luis, Xirondinlərin qənaət səylərinə baxmayaraq 21 yanvar 1793-cü ildə gilyotinə göndərildi. Əksinqilabi koalisiyaya İngiltərə, İspaniya, Hollandiya və bir sıra Alman və İtalyan əyalətləri və Rusiya qatıldı. Fransa bütün Avropanın buna qarşı olduğunu anlayırdı. Valmidəki qələbədən ürəyi sıxılan Fransızlar, müdaxiləçini qovduqdan sonra Belçikaya doğru irəlilədilər. Ancaq General Dumoriez Xirondinlərlə hiylə quraraq Fransaya xəyanət edərək düşmən düşərgəsinə qoşulduqdan sonra geri çəkilməyə başladı. Fransa yenidən müdaxiləçi tərəfindən işğal edildi.

31 May-2 iyun 1793 qiyamı:
Uzun müharibə səbəbiylə Fransa tərəfindən kəskin bir qida çatışmazlığı yaşandı. Müharibə maddi ziyana və insan itkisinə səbəb olmuşdu. Fransa digər ölkələrlə əlaqəsi kəsildi və ölkə iqtisadiyyatı qarışıqlıq içində idi. Aclıq və yoxsulluğa qarşı durmaq üçün hökumət qiymətləri azaltmalı və spekulyasiyalarda möhkəm dayanmalı idi. Jeks Rouks, Varlet kimi ajiotajlar şəhər yoxsullarının maraqlarını dilə gətirdi. Kəndlərdə hələ də feodal rüsumlarına və vergilərə bağlı kəndlilər bu şikayətlərə etiraz etməyə başladılar. Xirondinlər xalqın acınacaqlı vəziyyətinə bir ‘kar’
və ‘kor’ oldular.

Onlarbütün enerjilərini yakobinlərlə mübarizəyə cəmləşdirdilər. Onları nə xalqın iztirabları, nə də müharibə cəbhəsindəki vəziyyət maraqlandırırdı. Yakobinlər və təşviqatçılar tərəfindən Xirondinlərə qarşı silahlı üsyan
təşkil edildi. Parisdəki dəstə-dəstə 29 Girondin millət vəkilini qurultaydan qovduqdan sonra yakobinlər bir daha hakimiyyətə gəldilər.

QAYNAQ: Venkaeshwara Open University- History of Europe ( 1453-1815 )
TƏRCÜMƏÇİLƏR: Arzu Oruclu və Gülnarə Məmmədova
HƏMÇİNİN BAX: Fransa inqilabı- II hissə
HƏMÇİNİN BAX: Fransa inqilabı- III hissə
HƏMÇİNİN BAX: Fransa inqilabı- I hissə
HƏMÇİNİN BAX: turaz.org/turkiye-semerqendde-bas-konsulluq-acir/