Fransa birinci dünya muharibəsi illərində
XX əsrin əvvəllərində dünyanın yenidən bölüşdürülməsi uğrunda Avropa dövlətlərinin iki hərbi-siyasi bloku-“ANTANTA və ÜÇLƏR İTTİFAQI” arasında mübarizə Birinci Dünya müharibəsinin başlanmasına səbəb oldu. Bu ziddiyyətlərin başlıcası Almaniya və Böyük Britaniya arasında oldu. Miqyasına və əhatə dairəsinə görə “Böyük Müharibə” adlandırıldı. Birinci dünya müharibəsində FRABiştirak edən dövlətlərin məqsədləri bunlar idi:Fransa(Elzas və Lotaringiyavilayətlərini Almaniyadan geri almaq və Reyn vilayətinin bir hissəsini ələ keçirmək),Rusiya(Almaniyanı zəiflətmək Bosfor və Dardanel boğazlarında, Balkan yarımadasında hökmranlığını yaratmaq),Almaniya(yeni ərazilər əldə etmək Böyük Britaniya, Fransa və Rusiyanı zəyiflətmək), Böyük Britaniya (Almaniyanı zəyiflətmək, onun müstəmləkələrini ələ keçirmək və Osmanlı İmperiyasını bölüşdürmək),Avstriya-Macarıstan isə (Balkan yarımadasında nüfuzunu genişləndirmək və yeni ərazilər ələ keçirmək) istəyirdi.
1914 – cü ilin iyununda Almaniya Fransaya müharibə elan etdi. Qərb Cəbhəsi Avropanın ən güclü hərbi qüvvələrinin, Alman və Fransa ordularının qarşılaşdığı və Birinci Dünya Müharibəsinə qərar verildiyi yer idi. Müharibə başlayanda, qərbdə yeddi və şərqdə bir səhra ordusu olan Alman ordusu, neytral Belçika ərazisindən sürətlə hərəkət edərək ümumi sərhəd boyunca Fransız müdafiəsini yan keçərək Şliffen planını həyata keçirdi və sonra cənuba doğru çevrildi. Almaniya Fransaya hücum etmək və Fransız ordusunu mühasirəyə almağa və onu Almaniya sərhədində tələyə salmağa cəhd edirdi. Alman orduları 4 avqust 1914-cü ildə Belçikaya hücum etdi. Lüksemburq avqustun 2-də müqavimətsiz işğal edildi. Belçikadakı ilk döyüş 5-16 avqust tarixləri arasında davam edən Liege döyüşü idi. Liege yaxşı möhkəmlənmişdi. Alman ağır artilleriyası bir neçə gün ərzində əsas qalaları dağıda bildi. Liegenin süqutundan sonra Belçika səhra ordusunun əksəriyyəti Antverpenə çəkildi.Namur qarnizonunu təcrid olunmuş vəziyyətdə qoydu.Belçikanın paytaxtı Brüssel isə avqustun 20-də almanların əlinə keçdi. Alman ordusu Antverpendən yan keçsə də, onların cinahı üçün təhlükə olaraq qalırdı. Təxminən 20-23 avqustda davam edən başqa bir mühasirə Namurda baş verdi.Fransızlar sərhəddə beş ordu yerləşdirdi. Fransanın XVII planı Elzas vəLotaringiyanı ələ keçirməyi nəzərdə tuturdu.Avqustun 7-də VII korpus Mulhouse və Kolmanı tutmaq üçün Elzasa hücum etdi. Əsas hücum avqustun 14-də birinci və ikinci ordularınLotaringiyada Sarrebourg-Morhange doğru hücumu ilə başladı. Almanlar fransızlara ağır itkilər verərək yavaş-yavaş geri çəkildilər.
Fransız üçüncü və dördüncü orduları Saar çayına doğru irəlilədilər və Saarburqunu tutmağa cəhd etdilər, lakin geri qaytarıldılar. Fransız VII Korpusu əvvəlcə avqustun 7-də, sonra isə yenidən avqustun 23-də qısa bir döyüşdən sonra Mulhouse’u ələ keçirdi, lakin alman ehtiyat qüvvələri onları Mulhousedöyüşünə cəlb etdi və fransızları iki dəfə geri çəkilməyə məcbur etdi.Alman ordusu Belçikanı tutub, mülki insanları edam edib, kəndləri yerlə-yeksan etdi. Belçika, Lüksemburqdan keçdikdən sonra almanlar avqustun sonunda Fransanın şimalına doğru irəlilədilər. Onlar Cozef Coffrenin başçılıq etdiyi fransız ordusu və feldmarşal Con Frensinbaşçılığı altında Britaniya Ekspedisiya Qüvvələrinin bölmələri ilə görüşdülər. Sərhədlər döyüşü kimi tanınan bir sıra döyüşlər başladı, bunlara Monsdöyüşü də daxildir. Döyüşdə fransız beşinci ordusu,alman 2-ci və 3-cü orduları tərəfindən demək olar ki, məhv edildi. Ardınca ümumi müttəfiq geri çəkildi, nəticədə Le Cateau döyüşündə, Maubeugemühasirəsində və Müqəddəs Kventin döyüşündə (həmçinin Birinci Guise döyüşü də adlanır) daha çox toqquşma baş verdi.Alman ordusu Parisdən 70 km (43 mil) məsafədə gəldi, lakin Marnadakı birinci döyüşdə (6-12 Sentyabr) Fransız və İngilis qoşunları 1-ci və 2-ci qoşunlar arasında yaranan boşluqdanistifadə edərək almanların geri çəkilməsinə məcbur edə bildilər. Almanların Fransaya irəliləyişinə son qoydular. Alman ordusu Aisne’nin şimalına geri çəkildi və orada qazılaraq növbəti üç il davam edəcək statik qərb cəbhəsinin başlanğıcını qurdu. Almaniyanın işğal etdiyi ərazilər Fransanın çuqun istehsalının 64 faizini, polad istehsalının 24 faizini və kömür sənayəsinin 40 faizini təşkil edirdi ki, bu da Fransa sənayəsinə ciddi zərbə vururdu. Şimaldakı sahildən əsas qüvvələr Belçika, Britaniya İmperiyası və sonra Fransadan idi. Oktyabr ayında Yserdöyüşündən sonra Belçika ordusu sahil boyunca 35 km (22 mil) uzunluğunda Qərbi Flandriyaya nəzarət edirdi.
1915-ci ilin sentyabrında Antanta müttəfiqləri Fransanın Üçüncü Artua Döyüşü, İkinci Şampan Döyüşü və Loosda İngilislər ilə daha bir hücuma başladılar. Fransızlar yayı bu hərəkata hazırlaşaraq keçirmişdilər. İngilislər hücum üçün fransız qoşunlarını azad etmək üçün cəbhənin daha çox nəzarətini öz üzərinə götürdülər. Havadan çəkilişlər vasitəsi ilə diqqətlə hədəf alınan bombardman 22 sentyabrda başladı. Fransızların əsas hücumu sentyabrın 25-də başladı və əvvəlcə sağ qalan naqillər və pulemyot postlarına baxmayaraq yaxşı irəliləyiş əldə etdilər. Almanlar geri çəkilmək əvəzinə, dərinliyi 8,0 km-ə (5 mil) qədər olan bir sıra müdafiə zonalarından və mövqelərdən ibarət olan yeni dərin müdafiə sxemini qəbul etdilər.Sentyabrın 25-də İngilislər Üçüncü Artua Döyüşünün bir hissəsi olan, daha böyük Şampan hücumunu tamamlamaq üçün nəzərdə tutulmuş Loos döyüşünə başladılar. Hücumdan əvvəl 250.000 mərmi ilə dörd günlük artilleriya bombardmanı və 5.100 balon xlor qazı buraxıldı. Əsas hücumda iki korpus və Ypresdə təxribat hücumları həyata keçirən iki korpus iştirak edib. İngilislər hücum zamanı xüsusi ilə də pulemyot atəşinə görə ağır itkilər verdilər və mərmiləri bitənə qədər yalnız məhdud qazanc əldə etdilər. Oktyabrın 13-də hücumun yenilənməsi daha yaxşı nəticə verdi. Dekabrda fransızları ingilis qüvvələrinin komandanı olaraq general Duqlas Heyq əvəz etdi. Falkenhaynsıçrayışın artıq mümkün ola bilməyəcəyinə inanırdı və bunun əvəzinə böyük itkilər verərək fransızları məğlub etməyə məcbur etdi. Onun yeni məqsədi “Fransaya ağ qan tökmək” idi. Beləliklə, o, iki yeni strategiya qəbul etdi. Birincisi, müttəfiqlərin xaricdən gələn təchizatlarını kəsmək üçün məhdudiyyətsiz sualtı döyüşün istifadəsi idi. İkincisi, maksimum itki vermək məqsədi ilə Fransa ordusuna qarşı hücumlar olması idi. Falkenhayn, strategiya və milli qürur səbəbi ilə fransızların geri çəkilə bilməyəcəyi bir mövqeyə hücum etməyi və beləliklə də fransızları tələyə salmağı planlaşdırırdı. Verden şəhəri bunun üçün seçildi, çünki o, alman xətlərinin yaxınlığında yerləşən qalalar halqası ilə əhatə olunmuş mühüm bir qala idi və Parisə gedən birbaşa yolu qoruyurdu. Verden döyüşü qar və çovğun səbəbindən 21 fevral 1916-cı ildə başladı. Səkkiz saatlıq artilleriya bombardmanından sonra Almanlar Verden və onun qalalarına yavaş-yavaş irəlilədikcə çox müqavimət gözləmirdilər. Yayda fransızlar yavaş-yavaş irəlilədilər. Fransızlar noyabr ayında Fort Vaux-u geri aldılar və 1916-cı ilin dekabrına qədər Almanları Fort Douaumontdan 2,1 kilometr (1,3 mil) geri itələdilər, bu prosesdə döyüş zamanı 42 diviziya fırlandı. Verden döyüşü—həmçinin ‘Verden KıymaMaşını’ kimi də tanınır—Fransızların qətiyyətinin və fədakarlığının simvoluna çevrildi. İngilislər təxminən 420.000, fransızlar isə 200.000-ə yaxın itki verdilər. 1916-cı ilin avqustunda Falkenhayn istefaya getdiyi üçün Qərb Cəbhəsi boyunca Alman rəhbərliyi dəyişdi. Hindenburq və Lüdendorfla əvəz olundu. Yeni liderlər tezliklə Verden və Somme döyüşlərinin Alman ordusunun hücum imkanlarını tükətdiyinibaşa düşdülər. Onlar qərara gəldilər ki, qərbdəki Alman ordusu 1917-ci ilin çox hissəsi üçün strateji müdafiə keçəcək, mərkəzi güclər isə başqa yerə hücum edəcək. Somme döyüşü zamanı və qış aylarında almanlar 1915-ci ildəki müdafiə döyüşlərindən sonra işlənmiş müdafiə prinsiplərindən, o cümlədən Eynqreyfdiviziyalarından istifadə etməklə, Noyon çıxışının arxasında Hindenburq xətti adlanacaq bir istehkam yaratdılar. Bu, Alman cəbhəsini qısaltmaq, 10 diviziyanı digər vəzifələr üçün azad etmək məqsədi daşıyırdı. Bu istehkam xətti Arrasın cənubundan Müqəddəs Kventinə qədər uzanırdı və cəbhəni təxminən 50 kilometr (30 mil) qısaltdı. İngilis uzaqmənzilli kəşfiyyat təyyarələri ilk dəfə 1916-cı ilin noyabrında Hindenburq xəttinin tikintisini gördülər.
1914-28 iyul və 1918-11noyabr tarixlərini əhatə edən birinci Dünya müharibəsi Antanta blokunun qələbəsi ilə başa çatdı. Fransanın iqtisadiyyatı inkşaf etdi. İngiltərə, ABŞ, Fransa, Rusiya və İtaliya dünya xəzinədarına çevrildi. Dörd böyük imperiya (Osmanlı, Almaniya, Avstriya – Macarıstan, Rusiya parçalandı. Dünya müstəmləkə sisteminın başlanğıcı qoyuldu.
Yazar:Məmmədova Natəvan
Ədəbiyyat:Musa Qasımov,
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Main_Page
