FOBİYA NƏDİR?
İnsanların çoxu itirməkdən qorxduğu üçün sevməkdən qorxur,
Düşünməkdən qorxur – məsuliyyət hiss etdiyi üçün,
Danışmaqdan qorxur – tənqid edilməkdən qorxduğu üçün,
Qocalmaqdan qorxur – gəncliyinin qiymətini bilmədiyi üçün,
Unudulmaqdan qorxur – dünyaya bir şey vermədiyi üçün,
Ölməkdən qorxur – yaşamağı bacarmadığı üçün. (Uilyam Şekspir)
Fobiya-dayanıqlı şəkildə qorxunun yaranması deməkdir.
Fobiyalar müxtəlif yaşlarda başlaya bilər. Geniş yayılmış əsəb pozuntuları hesab olunur. Fobiyaların aşkar edilməsində Zanqın özünüqiymətləndirmə təşviş cədvəli istifadə edilir.
Fobiya çox geniş yayılmış termindir. Hərfi mənası qorxu deməkdir. Fobiyalarin hamısı psixi pozğuntuluq hesab olunmur. A dan Z yə qədər fobiya adları məlumdur ki, peşəkar psixiatrik terminlər bu siyahının yalnız bir hissəsini təşkil edir.
Amerika Psixiatriya Assosiasiyasının məlumatına görə, fobiya obyektin və ya vəziyyətin qeyri-səmərəli və həddindən artıq qorxusudur. Çox hallarda, fobiya təhlükə və ya zərər qorxusu hissini əhatə edir. Məsələn, agorafobiya olanlar qorxusuz bir yerə və ya vəziyyətə düşdükdən qorxurlar.
Məşhur və gənclərin sevimli yazıçısına çevrilmiş Qaraqanın 1 milyon dollarım olsaydı kitabında fobiya prosesi yazıçı tərəfindən oxucuların diqqətinə çatdırılmışdır. Belə ki, təmsili olaraq baş rol ifaçısı pulu itirəcəyi qorxusu yaranan kimi burnuna şam iyi gəlməsi onun fobiyatik prosesini diqqətdə saxlamışdır. Fobiya dayanıqlı şəkildə qorxunun yaranmasıdır. Onun çox sayda mənbələri vardır. Fobiyanın müxtəlif diqqət çəkən növləri vardır.
pelidofobiya — keçəllərdən qorxmaq, alektrofobiya — toyuqlardan qorxmaq, triskaidekafobiya — 13 rəqəmindən qorxmaq, fobofobiya — qorxmaq qorxusu, akulofobiya-qaranliq qorxusu bu insanlar üçün qaranlıq əsl cəhənnəm duyğusuna bərabər olur. və s.
Fobiyalar bəzən depresiya vəziyyətinə səbəb olur. Bəziləri çox yüngül təzahür etdiyi halda bəziləri ağır travmatik problemlər yaradaraq yaşamı çətinləşdirir.
Statistik baxımdan əhalinin 18%-25% fobiyalardan əziyyət çəkir ki, bu halda dərəcələrindən və növlərindən aslı olaraq fərqli şəkildə inkişaf edir.
Fobiyalarin tipoloji quruluşunu Amerika Psixiatriya Assosiasiyası üzvləri 3 şəkildə qruplaşdırmışlar.
Sosial fobiyalar sosial vəziyyətlərdən qorxur. Belə fobiyalar sosial vəziyyətlərin ekstremal və geniş yayılmış qorxusunu əhatə edir. Bəzi hallarda bu qorxu ictimai danışma kimi çox xüsusi bir sosial vəziyyətə yönəldilə bilər. Digər hallarda, insanlar digərləri qarşısında hər hansı bir vəzifə yerinə yetirməkdən qorxurlar ki, onlar hər hansı bir şəkildə ictimaiyyətə utanc verəcəklər.
Agorafobiya , qaçılmaz bir yerdə və ya vəziyyətdə qapalı qalma qorxusunu ehtiva edir. Nəticədə, fobik fərd belə hallardan çəkinməyə başlaya bilər. Bəzi hallarda, bu qorxu fərdi hətta öz evlərini tərk etməkdən qorxduğundan çox geniş və qəribə ola bilər. Liftdə qalma qapalı məkanda nəfəssiz qalma fobiyanın bu növünün əsas göstəriciləridir.
Bu fobiyanın yaranma səbəbi əsasən uşaq vaxtında yaşanan travmanın nəticəsi olaraq özünü göstərir .
Xüsusi fobiyalar müəyyən bir obyektin qorxusunu (ilan və ya kəpənəklər və güvələr kimi ) əhatə edir. Belə fobiyalar adətən dörd fərqli kateqoriyadan birinə düşür: situasiya, heyvanlar, tibbi və ya ətraf mühit. Ortaq qorxu obyektlərinin bir neçə nümunəsi hörümçəklər , itlər, iynələr, təbii fəlakətlər, yüksəkliklər və uçuşlar daxildir.
Xüsusi fobiyaların dörd əsas növünün daha çox nümunəsi bunlardır:
Təbii mühit: İşıqlandırma, su, fırtına, qasırğa, tornado və ya çöküntü qorxusu.
Heyvan: İlanların, gəmiricilərin, pişiklərin və quşların qorxusu.
Tibb: Qanı görməmək və ya həkimə qayıtmaq qorxusu.
Situasiya: Köprünün qorxusu, evdən çıxma və ya sürüşmə.
Müalicəsi psixoterapiya yolu ilə mümkündür.Dərəcəsindən aslı olaraq müalicəsi müəyyənləşir.Bəzən dərman preparatlarının köməyi ilə də müalicə oluna bilirlər.
Fobiyaların simptomları
Fobik simptomlar qorxulan obyekt və ya vəziyyətə məruz qalmaqla baş verə bilər və ya bəzən qorxulan obyekt haqqında düşünməklə baş verə bilər.
Fobiyalarla əlaqəli tipik simptomlar aşağıdakılardır: Baş dönməsi, titrəməsi və ürək dərəcəsinin artması, nəfəssizlik, bulantı ,unreality bir hissi, ölməkdən qorxuram, qorxulan obyektlə fədakarlıq.
Bəzi hallarda bu əlamətlər tam miqyaslı bir narahatlıq hücumuna çevrilə bilər. Bu simptomlar nəticəsində bəzi kəslər özlərini təcrid etməyə başlayaraq, gündəlik həyatda fəaliyyət göstərən və münasibətləri qoruyan ciddi çətinliklərə səbəb olurlar. Bəzi hallarda, xəstəliyin təsəvvürlü xəstəliklərə və ya ölümlə bağlı daimi narahatlığına görə tibbi müayinə ola bilər.
Fobiyalardan qorunmaq ilk növbədə bizim əlimizdədir. Biz kainatın bir hissəsiyik və bütün proseslərin vəhdətindən yaranaraq bir bütün olmuşuq. Bu durumu vaxtında aradan qaldırmaq üçün psixoloqa vaxtında müraciət edərək seansalardan vaxtında kecməliyik. Unutmali deyilik ki, bizim qorxularimiz başqaları üçün cəsarət mənbəyidir.
Psixi saglam olmanız diləyi ilə…
Yazar: Mirzəliyeva Arzu-ADPU Quba filialı Təhsildə sosial-psixoloji xidmət ( Bakı Dövlət Universiteti və Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti üzrə keçirilən “ən yaxşı yazı” müsabiqəsinin ADPU üzrə birincisi)
Həmçinin bax Hooponopono metodu
həmçinin bax https://tehsilim.org/
