Ermənilər Azərbaycana necə və nə zaman gəldi?

Qarabağ məsələsində son vəziyyət. Ermənilər Azərbaycana necə və nə vaxtdan gəldi?
Böyük TEYMURLƏNG deyirdi: “Tarix mənə 2 şeyi bağışlamayacaq: 1) Erməniləri bir etnos kimi məhv etmək istəsəm də, ancaq etmədiyimə görə; 2) Doğrudur, ermənilərin arasında da ola bilsin ki, yaxşıları var. Lakin bütövlükdə erməni xalqı alçaq və rəzil xalqdır. Heç vaxt fikrini üzə deməz, gizli saxlayar. Buna görə də adama mədəni təsir bağışlayar. Lakin imkan düşən kimi qanını tökər”.
Martın 29-də Vyanada keçirilən rəsmi görüşdə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan sülh prosesi ətrafında fikir mübadiləsi aparıblar, – Dağlıq Qarabağ danışıqların yekunlarını şərh edən Chatham House Kral araşdırma mərkəzinin təhlilində deyilir:”Ermənistan və Azərbaycan: Liderlərin münasibətləri dərinləşən Sülh prosesini əvəz edə bilməz” (Armenia and Azerbaijan: Leadership Rapport Is No Substitute for a Deepened Peace Process) başlıqlı yazıda qeyd olunur ki, Vyana görüşündən əvvəl tərəflər xalqların sülhə hazırlanmasına razılaşıblar.
Mənim fikrimcə bu sülh məsələsi kökündən yalandır. Çünki illərdir sülh danışıqları davam etsə də bizim dövlətimiz insanlıq göstərib hər zaman sülh təklif etsələr də ,lakin ermənilərin buna heç niyyəti olmayıb və olmayacaq da.
Qarabağ münaqişəsi: “Sülh nəyin müqabilində olacaq?”
Nikol Paşinyan erməni və azərbaycanlılar arasında birbaşa dialoq tərəfdarı olduğunu bildirib
Məqalənin müəllfi Lorens Broers-ə əsasən Azərbaycanla Ermənistan arasındakı hazırkı sülh prosesin mahiyyətini danışıqların 3 müzakirə planı izah edə bilər.
Birinci planı azərbaycanlılarla ermənilər arasında təmasların bərpası kimi etimadın artırılması üzrə tədbirləri nəzərdə tutur.
Atəşkəsin monitorinqinə daha çox ehtiyatların ayrılması ikinci gündəmə aid olan məsələlər arasında qeyd olunur. Bu, Ermənistan və Azərbaycan liderlərindən gələcək manevr imkanlarını daralda bilər “siyasi yatırım” tələb edir.
Planda olan üçüncü məqam erməni qüvvələrinin “işğal olunmuş ərazilərdən” çıxarılması, qaçqınların qaytarılması və Dağlıq Qarabağın statusuna dair “böyük sülh sazişi” üzrə addımları əhatə edir.
Chatham House mərkəzinin Rusiya və Avrasiya proqramı üzrə təhlilçisi Laurence Broers-in hazırladığı son təhlildə danışıqların ikinci gündəmdə ilişib qaldığı vurğulanır.
Yerevan israr edir ki, 3-cü gündəmə aid “substantiv danışıqlar” yalnız təhlükəsizlik tədbirlərinin təmin edilməsindən sonra baş tuta bilər.
Bu, təmas xəttində zorakılığın bərpasına təkan verməklə daxili islahatların üzərindən xətt çəkə bilər, Laurence Broers-in məqaləsində deyilir.
İlkin tərəddüddən sonra Bakı Yerevanda hakimiyyətin oturuşmasına təmkinlə yanaşacağını nümayiş etdirir.
Azərbaycanda 3-cü gündəmə keçid Qarabağın statusunun həllindən əvvəl ərazilərin azad olunması kimi qəbul olunur.
Roma tarixçisi KORNELİY TASİT: “Bu xalq tutduğu mövqeyə və qəlbindəki qəzəbə görə əsrlər boyu etibarsız xalq olub”.
Korneliyin də sözlərindən görüldüyü kimi bu xalqa etibar olmaz!
Hakimiyyətə gələrkən Paşinyanın öz partiyası olmayıb, onun “Mənim addımım” fraksiyası isə “kənar himayədarı” olmayan geniş qüvvələrin koalisiyasıdır.
Faktları yoxlayırıq: Qarabağ münaqişəsi AXC-Müsavat cütlüyünün “ağır mirası”dırmı?
Hazırda Paşinyanın siyasi əleyhdarları yeni media və vətəndaş cəmiyyəti institutları vasitəsilə ictimai məkanda mövqelərini möhkəmləndirərək özlərini milli-vətənpərvər dəyərlərinin qoruyucuları kimi təqdim edirlər.
Chatham House mərkəzinin təhlilinə əsasən hazırkı ab-hava və prezidentlərin mövqeləri müsbət hal təşkil etsə də, “yuxarıdan” idarə edilən sülh prosesinin institutlara ehtiyacı var.
Alman alimi ALFRED KÖRTE – “Anadolu eskizləri” kitabından: “Bu əyalətlərdə xalqın əsas hissəsi ilə təmasda olan hər bir şəxs, demək olar ki, türkləri sevir və hörmət edir, yunanları aşağı səviyyəyə qoyur, ermənilərə isə nifrət edir. Bu yerdə bir məsəl özünü doğruldur: bir yunan iki yəhudini aldadar, bir erməni isə iki yunanı. Əgər mən türklə iş görürəmsə, onunla yazılı müqaviləyə ehtiyac yoxdur, türkün bir sözü yetər. Yunanla yazılı müqavilə bağlayıramsa, onunla belə işbirliyi vacib və əhəmiyyətlidir. Erməni ilə yazılı heç bir iş görmək olmaz, çünki onların yalan və intriqalarının öhdəsindən hətta yazılı sənəd də gələ bilməz!”
“…Sülh prosesində daha dərin institutlaşma olmadan irəliləyiş mümkün deyil”, – Dağlıq Qarabağ danışıqların yekunlarını şərh edən Chatham House Kral araşdırma mərkəzinin təhlilində deyilir.
Məncə bu mənfur və etibarsız erməni cəlladlarına sülh müqaviləsi təklif etmək yalnış addım olardı. Çünki biz onlara bir dəfə güvəndik və heç yerdə məskən sala bilməyən bu millətə biz qapımızı açdıq və nəticəsini də gördük. Artıq 30 ildən çoxdur ki ermənilər torpaqlarımızın 20%-ni işğal edib. Hələ üstəlik bu da yetmirmiş kimi fürsətini tapan kimi sərhədlərimizə hücum edirlər.Bu yaxınlarda olan Tovuz döyüşləri də buna çox gözəl bir nümunədir.
Ermənilər haqqında dahilərin dedikləri
Görkəmli fransız yazıçısı ALEKSANDR DÜMA: “Ermənilər həmişə erməni dinindən fərqli dinə qulluq edən hökmdarların hakimiyyəti altında olmuşlar. Nəticədə onlar öz fikirlərini, hisslərini və məramlarını gizlədən vücudlara, habelə dələduzlara və fırıldaqçılara çevrilmişlər”.
Fransız səyyah qraf DE-ŞOLYE: “Mən onlarla heç vaxt dil tapa bilmədim. Onların hiyləgərliyi olduqca murdar, riyakarlıqları olduqca dözülməz, əclaflıqları isə təəssüf doğurur”.
İngilis səyyahı VİLSON: “Ermənilər acgöz və tamahkardırlar. Onlar istənilən bir cəfəngiyatı böyütmək üzrə abırsız dərəcədə mahirdirlər və intriqaları sevirlər”.
Şərqşünas alim, mənşəcə İsveçrə yəhudisi ADAM METS xəlifət dövrünün tarix və mədəniyyətini araşdıraraq yazırdı: “Ermənilər ağ adamlardan olan qulların ən pisləridir. Onların hamısının ayaqları əyri, danışdıqları dil isə çox kobuddur. Utanmaq nədi bilməyən ermənilər əsasən oğurluqda məşhurdurlar. Erməni qulu bircə saat işsiz qoysan, daxili aləmi onu pis əməllərə sürükləyər. Dəyənək altına salınanda qorxusundan yaxşı işləyir, işi zəiflikdən yox, tənbəllikdən görmək istəmir, tənbəllikdən zövq alır. Belə olan halda onu ağacla kötəkləmək lazımdır”
Eçmiədzin sinodunun prokuroru A.FRENKELİN 1907-ci ildə müqəddəs sinoda təqdim etdiyi arayışdan: “Erməni xalqının tarixi taleyi bu xalqın tamamilə müstəqil dövlət yarada bilməməsini təkzibolunmaz dəqiqliklə sübut edir”.”… erməni xalqı ali sivilizasiyanı dərk etmək iqtidarında olmadığını sübut etdi, çünki bir neçə minilliklər ərzində dünya tarixinə onların elm və mədəniyyət xadimindən 1 nəfərin belə adı yazılmayıb”. “Hərislik, intriqalar, satqınlıq, andı pozma, yaltaqlıq bu qəbilənin əsas milli xüsusiyyətlərindəndir, bu vətəndaşın – erməninin qürurla adını çəkə biləcəyi vətəni yoxdur, yalnız 1300 il qul kimi yaşaması və hamı tərəfindən parazit kimi lənətlənməsi haqda acı etirafı var”. “Ermənilər özləri haqda hələ qədimdən pis fikirlər yaradıblar. Bu da yəqin ki, əsassız deyil. Elə olmasaydı, dünyanın bir çox xalqları, o cümlədən ayrı-ayrı zamanlarda eyni fikirdə olmazdılar. Məhz ermənilər hər cür bəhanə ilə hay-küy qoparmaq qabiliyyətinə malikdirlər. Onları heç kəs öz evinə buraxmır, çünki oğrudurlar. Onlar nəinki özləri çığırırlar, həm də özləri kimi axmaq və satqınları da buna məcbur edirlər”.
Gürcü yazıçısı və təfəkkürü İ.ÇAVÇAVADZE: “Ermənilər gürcülərə mənsub məbəd və monastırlardan gürcüləri qovur və onları məhv edir, daşlarda gürcü yazılarını silirlər, qədim tikililərdən daşları çıxarıb, gürcü yazılarını erməni yazıları ilə əvəz edirlər”.
Gürcü yazıçısı SERQİ SACAYA: “Ermənilər şir deyil, güclü dövlətlərə qulluq göstərən çaqqallardır”.
Amerika tarixçiləri CASTİN VƏ KEROLİN MAKKARTNİLƏR: “Ermənistanın müasir ərazisi ermənilərə deyil, azərbaycanlılara mənsubdur. Məhz buna görə Ermənistan ərazisində coğrafi adların böyük hissəsi azərbaycanlılara aiddir”.
ERMƏNİLƏRin ÖZLƏRİ HAQQINDA dedikləri.

Erməni tarixinin atası sayılan MOVSES XORENASİ hələ 5-ci əsrdə öz qəbilədaşları haqqında deyirdi: “Mən xalqımızın daşürəkliliyini və yekəxanalığını göstərmək istəyirəm. Ermənilər həqiqəti inkar etməyi xoşlayırlar. Onlar böyük-böyük danışmağı sevən, ikiüzlü millətdir”.
PETRONİY QAY AMATUNİ – erməni sovet yazıçısı: “Ermənilər də insandırlar. Amma evdə dördayaqlı gəzirlər”.
KEROP PATKANOV, erməni şərqşünas alimi, erməni tarixi mənbələri üzrə mütəxəssis: “Ermənistan bəşəriyyət tarixində dövlət olaraq heç bir əhəmiyyətli rola malik olmayıb. Onun adı ermənilər tərəfindən yayılan coğrafi termin olub. Bura güclü dövlətləri olan assuriyalılarla, midiyalılarla, iranlılarla, yunanlarla, monqollarla, ruslarla mübahisələrin həlli məkanı olub”.

“”Türkmənçay” müqaviləsi imzalanandan sonra (10 fevral 1828-ci il) Paskeviçin rəhbərliyi ilə Azərbaycana İrandan 40 min, Türkiyədən 90 min erməni köçürüldü. Birlikdə götürüldükdə 1828-1896-cı illərdə İrəvandan və Türkiyədən köçürülənlərin sayı 2 milyon 200 mindən artıq olmuşdu. Onlardan 985 min 460 nəfəri Azərbaycanın qərb torpaqlarında, qalan hissəsi isə Qarabağ və Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasında yerləşdirilmişdi. Ermənilər bu yerlərdə məskunlaşandan sonra azərbaycanlıları sıxışdırmağa başlamış, onların qarətçilik əməlləri adi hal almışdı”.
Professor LEO (erməni tarixinə dair bir neçə böyük əsərin müəllifi, erməni kilsəsinin və erməni milyonçularının pulu ilə əmələ gələn mifik erməni tarixinin yaradıcılarından biri) məcbur olub etiraf edir: “Erməni aşıq yaradıcılığının yalnız kiçik, əhəmiyyətsiz bir hissəsi bizim ədəbiyyata aiddir. Onun böyük hissəsi (dastanlar, qəhrəmanlıq nəğmələri) türk dilindədir. Nağıllarda və nəğmələrdə əks olunan həyatı ifadə etmək üçün türk dili daha əlverişli, obrazlı və zəngindir”.
Erməni tarixçisi QEVORQ ASLANIN 1914-cü ildə “Ermənistan və ermənilər” kitabından: “Ermənilərin dövlətçiliyi olmamışdır. Ona görə də onlarda vətən hissi yoxdur. Erməni vətənpərvərliyi yalnız yaşayış yeri ilə əlaqələndirilir. Bir dövlət kimi heç bir zaman mövcud olmamış xəyali “böyük Ermənistan” yaratmaq ideyası dünyanın bütün haylarını birləşdirmək yolunda ümummilli konsepsiyadır”.
R.AÇARYAN – erməni jurnalisti: “Erməni dilində 4200 türk sözü var”.
Erməni yazıçısı X.ABOVYAN: “Erməni dilinin yarısı türk, yarısı da fars sözləridir”.
YEQİŞE ÇARENS – erməni şairi: “Bizdə riyakarlıq hələ ana bətnindən əmələ gəlir”.
Və gördüyümüz kimi ermənilərin hər şeyi oğurluqdur. Heç olmasa özlərinə məxsus bir dilə belə mənsub deyillər. Lügətlərindəki sözləri belə oğurluqca əldə edilib. Əslində onlar ən yazıq ən alçaq millətlərdir.

RUSLAR ERMƏNİLƏR HAQQINDA
Rus şairi A.S.PUŞKİN: “Sən qulsan, sən qorxaqsan, sən ermənisən”.
Ərzurum artilleriyasının komandanı və 2-ci Ərzurum qala artilleriya alayının komandiri, podpolkovnik TVERDOXLEBOVUN xatirələrindən: “Biz, Ərzurumda müsəlman əhali ilə, demək olar ki, iki il yaşamış və onlara yaxşı bələd olmuş rus zabitləri, üsyanın olmasına inanmırdıq və erməni qorxaqlığını açıq şəkildə lağa qoyurduq”. “Ermənilər, bu qaniçən və azadlıq uğrunda qorxaq mübarizlər, bizim arxamızdan türklərin aciz qoca, qadın və uşaqlarını doğrayaraq incitməyə başlayırlar”. “Mənfur ermənilər döyüş meydanındakı əsl əsgərlərdən qorxaqcasına qaçırlar, əsasən qocaların, qadınların, uşaqların və əliyalın insanların üstünə kütləvi hücumlarda mərd və cəsurdurlar”.
A.QRİBOYEDOV, rus diplomatı, Rusiya imperatoruna göndərdiyi məktubdan: “Əlahəzrət, ermənilərin mərkəzi rus torpaqlarında məskunlaşmasına icazə verməyin. Onlar elə bir qəbilədəndirlər ki, bir neçə onilliklər yaşayandan sonra bütün dünyaya çığıracaqlar ki, bu torpaqlar bizim ata və babalarındır”.
A.QRİBOYEDOV 1819-cu ildə Mazareviçə raportunda yazırdı: “Bu ermənilər nə murdar adamlardır. Onlardan heç biri məni tanımaq istəmir. Ancaq həmişə qulağıma pıçıldayaraq deyirlər ki, ruslar onların havadarlarıdır. Sözdə belə deyir, ancaq əslində erməniləri təpik altına salmağa hazır olan farslara satılırlar”.
Rus tarixçisi N.ŞAVROV: “Ermənilər yalançı şahidlərdən geniş istifadə edərək, torpaqsız gəlmələr kimi, böyük həcmdə dövlət torpaqları ələ keçirdilər”.
Rus diplomatı, general MAYEVSKİ – “Ermənilərin törətdiyi kütləvi qətllər” kitabından: “Görəsən kimsə ermənilərin xalq qəhrəmanlığı haqqında eşidibmi? Onların azadlıq uğrunda döyüşçülərinin adları harada həkk olunub? Heç yerdə! Ona görə ki, ermənilərin “qəhrəmanları” öz xalqının xilaskarından daha çox onun cəlladı olublar”. “Qarabağın tarixi kökləri antik dövrə gedib çıxır. Qarabağ Azərbaycanın tarixi əyalətlərindən biridir. Bu region Azərbaycanın mühüm siyasi, dini, mədəni mərkəzidir. Bədnam Qarabağ problemi ermənilərin tarixi saxtalaşdırma ideyasının “məhsuludur”.
Rus tədqiqatçısı V.Veliçko: “Ermənilər yerli əhalinin qanını içirlər. Bundan razı qalmayaraq gələcəkdə onları öz yerlərindən qovub torpaqlarına sahib olmaq məqsədilə yerli müsəlman əhalini hörmətdən salmaq siyasəti həyata keçirirlər”. “Erməni qadınları digər xalqlarla zorla, məcburən də olsa, əlaqədə olmuşlar. Şərəf və ləyaqətlərini itirmiş erməni qadınları ilə münasibətdə olan İran əsgərləri, türklər, gürcülər və dağlılar görünür onlardan heç bir ədəb-ərkan gözləməmişlər. Bu səbəbdən də ermənilərin damarlarından hər cür qan axır”. “Biz hələ “böyük Ermənistan” adlı dərdli ölkə haqqında yazılan, qonşu ölkələri də bundan agah etmək missiyasını öz üzərinə götürən erməni dərsliklərini demirik. Kilsə məktəblərində hətta “böyük Ermənistanın” xəritələri verilir, paytaxtı Tiflis şəhəri göstərilir və onun sərhədləri Voronejədək uzanıb gedir”.
ANNİNSKİ – tarixçi: “Qədim ermənilərin keçmiş siyasi qüdrətinin və mədəniyyətinin əhəmiyyətini sübuta yetirən heç bir sənədin qorunub-saxlanmaması göstərir ki, onların heç nəyi olmamışdır. Bu onu göstərir ki, qədim ermənilər azsaylı vəhşi qəbilə üzvləri olmuşlar.
Ermənilərin bədii yaradıcılığının son dərəcə miskinliyi də bununla əlaqədardır. Onların elmliliyi barədə danışmağına da dəyməz. Ermənilər mövcudluqlarının bütün dövrü ərzində heç bir orijinal şey meydana çıxara bilməmişlər”.
V.YELİXOVSKAYA – tədqiqatçı: “Dünyaya səpələnmiş ermənilər birgə yaşadıqları xalqların adətlərini, ənənələrini, geyimlərini tez mənimsəyirlər. Buna görə də Türkiyədə ermənini türkdən, İranda isə farsdan seçmək olmur”.
Və gördüyünüz kimi Ruslara da güvənmək olmaz. Çünki erməniləri Azərbaycana gətirən də Ruslardan idi – I Pyotr idi.
Bəs bu necə oldu?
Ermənilərin Cənubi Qafqaza köçürülməsi və Azərbaycan ərazilərinə yerləşdirilməsi — ermənilərin İrandan, Türkiyədən və digər ərazilərdən planlı sürətdə Cənubi Qafqaza köçürülməsi prosesi.

Rusiyanın himayəsi altında erməni dövlətinin yaradılması, həmçinin ermənilərin İran və Türkiyədən Rusiyanın işğal etdiyi torpaqlara köçürülməsi təsadüfi hadisə olmayıb, erməni-rus münasibətlərinin qanunauyğun nəticəsi idi ki, bu münasibətlərin əsasını rus və erməni tarixi ədəbiyyatında təbliğ edildiyi kimi, yalnız ticarət əlaqələri deyil, başlıca olaraq Şərqin müsəlman dövlətlərinə, xüsusilə Türkiyəyə, XVIII əsrdən etibarən isə həm də Azərbaycana qarşı düşmənçilik münasibəti təşkil edirdi.
Köçürülmə planının məqsədi Redaktə
Səfəvilər dövlətinin zəifləməsindən istifadə edən I Pyotrun 1724-cü ilin noyabrın 10-da ermənilərin Azərbaycanın Xəzər dənizi sahillərində, Dərbənd və Bakı, həmçinin Gilan, Mazandaran və Gürgan ərazilərində məskunlaşmasını rəsmiləşdirən fərmanından sonra başladı. Bu fərmana görə ermənilər Rusiya İmperiyasının Cənubi Qafqazdan İran körfəzinə kimi geniş əraziləri ələ keçirmək planının həyata keçirilməsində “beşinci qüvvə” rolunu oynayacaqdılar. Bu planın bir hissəsi kimi Rusiya generalları Azərbaycan əhalisini hansı yolla olursa olsun yaşadığı yerlərdən didərgin salmaq əmri almışdılar. Lakin Rusiyanını Qafqazdakı hərbi uğursuzluqları onun ermənilərin planlı məskunlaşdırılması siyasətini bir müddətə dondurdu.Lakin Rus Çarı I Pyotrın planları əsasında ermənilər , “Türkmənçay müqaviləsi”nin imzalanması nəticəsində Azərbaycanın bir sıra ərazilərində məskunlaşdılar. Və hər şey də məhz bununla başladı.
“Türkmənçay müqaviləsi”nin nəticəsi olaraq 40000 erməni Azərbaycanın müxtəlif ərazilərində məskunlaşdırıldı. 1829-cu ilin Ədirnə sülhünün nəticələrinə görə isə, Osmanlı İmperiyası ərazilərində yaşayan 90000 erməni də Azərbaycanda yerləşdirildi. Onlar əsasən Naxçıvan, İrəvan və Qarabağ xanlıqlarında məskunlaşdırıldılar.
Məşhur rus diplomatı və yazıçısı A. S. Qriboyedov yazırdı: “Erməni əhalisi əsasən müsəlman torpaq sahiblərinin ərazilərində yerləşdirilirdilər … onlar yavaş-yavaş müsəlman əhalisini ərazilərdən sıxışdırıb çıxarmağa başlamışdılar. Biz həmiçinin müsəlman əhalisini düşdükləri çətin vəziyyətlə barışdırmağa və onları inandırmağa çalışmalıyıq ki, bu çətinliklər uzun sürməyəcək və ermənilər müvəqqəti onlara yaşamağa icazə verilən ərazilərdə daimi olaraq qalamayacaqlar”.
Rus imperiyasının hakim dairələri Cənubi Qafqazda yeritdikləri müstəmləkə siyasətində ermənilərə çox bel bağlayırdılar.
Amerikalı alim Castin Makkartinin yazılarında Cənubi Qafqazda, daha doğrusu Azərbaycanda erməni koloniyalarının yaradılması haqqında bunları demişdir: “1828 və 1920-ci illər arasında yerlərdə əhalinin demoqrafik tərkibini ermənilərin xeyirinə dəyişmək siyasəti nəticəsində iki milyondan çox müsəlman məcburi olaraq yaşadıqları ərazilərdən sürgün edilmiş, və dəqiq məlum olmayan sayda insan isə qətlə yetirişmişdir….Ruslar iki dəfə 1828 və 1854-cü illərdə Şərqi Anadoluya hücum etmiş, lakin hər iki halda geri çəkilməyə məcbur olmuşlar. Geri çəkilərkən onlar özləri ilə 100 000 ermənini də Qafqaza gətirmiş və yurdlarından qovulmuş və məhv edilmiş türklərin yerlərində yerləşdirmişdilər”.
1877-1878-ci illər müharibəsində, ruslar Qars–Ərdəhan vilayətini zəbt etmiş, müsəlmanları qovaraq onların yerində 70 000 erməni məskunlaşdırmışdılar.1895-1896-cı illərin hadisələrində isə təxminən 60 000 erməni Qafqazda məskun edilmişdir…..birinci dünya müharibəsi illərində miqrasiya balanslı şəkildə davam etmiş, Şərqi Anadoludan olan 400 000 erməni Qafqazın 400 000 müsəlman əhalisinə dəyişdirilmişdir.
Amerika akademikinin göstərdiyi rəqəmlərə görə, 1828 və 1920-ci illər arasında Azərbaycana 560 000 erməni köçürülmüşdür. Bununla da Şərqi Qafqazın ruslar tərəfindən işğalı nəticəsində Azərbaycan torpaqlarında – Araks çayının şimalında erməni əhalisi sürətlə artmağa başladı. Bununla bağlı diqqətə layiq bir fakt da Z. Balayanın özü etiraf etmişdir: “Onun (İrəvanın) əhalisi başqa yerlərdən gəlmələrdir. Əslində həqiqi İrəvanlı yoxdur”. Akademik A. İ. İonisian yazır ki, “İrəvan şəhərinin əhalisinin yalnız dörddə biri ermənilərdir, azərbaycanlılar burada mütləq üstünlüq təşkil edir”.
Rus imperatoru I Nikolayın 21 mart 1828-ci ildə verdiyi fərmanına görə Azərbaycanın Naxçıvan və İrəvan xanlığı ləğv olunmuş, onların yerində rus hakimləri tərəfindən idarə olunan “Erməni vilayəti” adlanan yeni inzibati qurum yaradılmışdır. 1849-cu ildə bu mahalın adı dəyişdirilərək İrəvan quberniyası qoyulmuşdur.
Ərazilərinin gunişləndirilməsi məqsədini güdən ermənilər 1836-cı ildə Rusların köməyi ilə Azərbaycanda o zaman fəaliyyət göstərən Alban Patriarxat kilsəsinin ləğv olunmasına və onun mülklərinin erməni kilsəsinə verilməsinə nail oldular. Bir qədər sonra keçmiş Alban dövlətinin qərb əraziləri (daha dəqiq desək Qarabağ regionu) ermənilərin XIX əsrdə davam edən sıx məskunlaşması nəticəsində dövlətçiliyini və dini müstəqilliyini itirdi və həmin yerlərin əhalisinin Qriqoryanlaşdırılması, bununla belə də erməniləşdirilməsi prosesi başlandı.
Bu açıq həqiqət hələ XIX əsdrə bəlli idi. Məşhur rus tarixçisi V.L.Veliçko yazırdı: “Səhvən erməni adlandırılan, əslində isə erməni-qreqorian təriqətini qəbul edən və yalnız üç-dörd əsr əvvəl erməniləşmə prosesinə qədəm qoyan əhali müstəsnalıq təşkil edirdi”. Bunu erməni müəllifi B. İşxanyan da təsdiq edərək yazırdı: “Dağlıq Qarabağda məskunlaşmış ermənilərin bir qismi yerli olub qədim Alban xalqının nəsilləri, bir qismi isə Türkiyə və İrandan qaçmış və Azərbaycan torpaqlarında təqib və təzyiqlərdən sığınacaq tapmış erməni əhalisidir”

YAZAR: Gülnar Nəzərli
Həmçin bax: 1918 ci ilin əvvəlində Bakı quberniyasında ermənilərin vəhşilikləri
Həmçin bax:  https://tehsilim.org/xarici-dil-oyrenerken-etdiyimiz-4-sehv/
Həmçin bax: https://turaz.org/haqqimizda/