Afrotürklər

Afrika əsilli türklər, ümumiyyətlə, Osmanlı İmperatorluğunun müxtəlif dövrlərində Afrikadan qul ticarəti yolu ilə və ya başqa yollarla Anadoluya yerləşmiş insanların övladları və nəvələridir.  Onların bir qismi Egey və Aralıq dənizi bölgələrində məskunlaşaraq əkinçilik sahəsində çalışıb, kəndlər salıblar.  Afrikadan bir-bir gəlib burada həm Osmanlıda, həm də Türkiyə Cümhuriyyətində məskunlaşanlar da var.

Afrika əsilli türklərin yaşlı nəsli özlərini “ərəb” kimi təyin edərkən, şəhərdə yaşayan gənc nəsil “afrikalı” deməyə üstünlük verir. Osmanlı dövründə Niger, Səudiyyə Ərəbistanı, Liviya, Keniya və Sudandan olan afrikalılar adətən Zənzibar üzərindən qul ticarəti yolu ilə Dalaman, Manavqat, Çukurova, Menderes və Gediz düzənliklərinə gətirilirdi.  Bəzi Afrika mənşəli 1923-cü ildə Türkiyə-Yunanıstan Əhali Mübadiləsi zamanı Kritdən gəldi və Ege bölgəsində, əsasən də İzmirdə məskunlaşdı.  Afrika əsilli Ayvalıklılar Kritdən olan əcdadlarının yunanca danışdıqlarını və türkcəni sonradan öyrəndiklərini deyirlər.

Onların sayı təxminən 5000 nəfərdir. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin nüfuzlu “The National” qəzeti afro-türklərin arxasınca getdi.  Məqalədə haqqında az şey məlum olan afro-türklərin mənşəyi və həyatı araşdırılır. Qəzetə danışan tarixçi Hakan Ərdəmin sözlərinə görə, bu gün Türkiyədə yaşayan afro-türklər bugünkü Türkiyə sərhədləri daxilində işləmək üçün gətirilən 10 min qara quldan 1000-nin nəvəsidir. 19-cu əsrdə Osmanlı İmperiyası  köləliyin sona çatmasından sonra Egey və Aralıq dənizində yaşayanlar öz icmaları daxilində, İstanbul kimi daha böyük şəhərlərdə yaşayanlar isə ağ türklərlə evləndilər.  Bu evliliklərlə qara afro-türklərin sayı bir neçə nəsildən sonra “görünür” azaldı.  Ona görə də bu gün Türkiyədə nə qədər afro-türkün yaşadığı dəqiq məlum deyil.

 

 “Çoxları mənşəyini bilmir” Bu gün Türkiyədə yaşayan qaradərili afro-türklərin aysberqin görünən tərəfi olduğunu ifadə edən Ərdəm, “Ağ cütlük birdən-birə qara uşaq sahibi ola bilər.  “Bu şəxslər ailə mənşəyini araşdırdıqda, qara nənə ilə qarşılaşa bilərlər” deyir.  Amma əcdadlarından uzaqlaşan təkcə ağdərili afro-türklər deyil.  Qara afro-türklərin əksəriyyəti assimilyasiya edilib.  Onların əksəriyyəti özlərini “türk” adlandırsalar da, dillərini, adət-ənənələrini, hətta mənşəyini belə bilmirlər.  Lakin Zalevskinin sözlərinə görə, “Türkiyə öz fərqlilikləri və keçmişi ilə barışmağa başlayanda” ölkədəki bir çox müxtəlif etnik qruplar kimi afro-türklər də keçmişlərini araşdırmağa başladılar.

 

Onlardan biri: Onlardan biri 58 yaşlı Mustafa Olpakdır.  Keniyalı bir qulun nəvəsi Olpak 2005-ci ildə öz mənşəyini araşdırdı və əcdadlarının hekayəsini bir kitab halına gətirdi.  Olpak türklərin afro-türklərdən xəbərsiz olmasından şikayətlənir.  Olpak izah edir ki, afro-türklər dana əti bayramı üçün avtobusla yola düşəndə ​​polis onları qaçqın zənn edib və dayandırıb.Zalevski yazır ki, afro-türklərin ayrı-seçkiliklə bağlı problemləri azdır.  Ancaq Zalevski ilə görüşən afro-türklərin tanınmamasının səbəbi dövlət siyasətləri deyil, öz üstünlükləri olduğunun sübutudur.

Alev Karakartal gənc olanda, yemək masasında oturanda, atasından soruşanda “ Niyə fərqliyik” deyən atası əsəbiləşərək “Unut bunu.  Biz türkük, müsəlmanıq” deyir.  Karakartal əlavə edir ki, evlərində nə keçmişlərinə, nə də əcdadlarına aid əşyalar, xatirələr, fotoşəkillər yoxdur.  Zalevski deyir ki, afro-türklərin keçmişindən demək olar ki, yalnız rəngləri qalıb.  Hasköydə yaşayan adı açıqlanmayan afro-türk gənc qadın Zalevskiyə “Afro-türk, mafro-türk.  Biz türkük, bu qədər” deyir.  Lakin onların sayı az olsa da, bu gənc qadından fərqli düşünənlər də var.  Məsələn, Afro-türk olan Kerem bəzən irqçiliklə qarşılaşdığını deyir və “Mən türk deyiləm, çünki insanlar məni türk görmür” deyir.

 “Biz heç nə istəmirik”

Çoxları Kərəm kimi düşünməsə də, afro-türklərin Türkiyə hökumətindən bəzi xahişləri var.  Karakartal bu arzularını Zalevskiyə belə yekunlaşdırır: “Biz kiçik bir toplumuq.  Biz dövlətdən heç nə istəmirik, nə torpaq, nə də özəl praktika.  Biz sadəcə olaraq kim olduğumuzun və haradan gəldiyimizin tanınmasını istəyirik”.

 

UMAY AKTAŞ SALMAN ARAŞDIRMASI:
İSTANBUL – Onların əcdadları 19-cu əsrdə qul tacirləri və ya başqa yollarla Anadoluya gətirilib.  Varlı ailələr tərəfindən ev işlərində və ya əkinçilik sahələrində işləyirdilər.  Bəzilərinə görə “ərəb bacılar”, bəzilərinə görə isə yağış yağanda pəncərədən çölə baxan ərəb qızları olub.  Onlar əslində afro-türkdürlər.  Tarix Vəqfi “Sakit keçmişdən səslər: Afrika əsilli “türk” olmanın keçmişi və bu günü” adlı şifahi tarix araşdırması ilə Türkiyədə yaşayan Afrika əsilli türkləri araşdırıb.  Rəsmi tarixi qeydlərdə səssiz qalan və bu gün sayının 5 mini keçdiyi düşünülən afro-türklər şifahi təsvir əsəri ilə keçmişini və bu gününü ifadə ediblər.

Tarix Vəqfi Avropa İttifaqı Komissiyası Nümayəndəliyinin dəstəklədiyi layihə ilə 100 Afro-Türklə görüşdü.  Onların hekayələrini dinlədi.  Afrika Həmrəylik, Mədəniyyət və Yardım Dərnəyi ilə əməkdaşlıq çərçivəsində həyata keçirilən layihə 11 ay davam edib.  Tədqiqat çərçivəsində Əzmir, Aydın, Muğla və Balıkəsirdə üç fərqli nəsil əldə edilib.  Həyat hekayəsi müsahibələri mənşə, iqtisadi və sosial həyat, oyun, uşaqlıq və iş başlıqları altında qruplaşdırılaraq oxşar və fərqli cəhətlər təhlil edilmişdir.

Araşdırmada danışılan hekayələr keçmişə işıq salır.  Bafada yaşayan 104 yaşlı Rabia Ereneci anasının Türkiyəyə gəlişini belə izah edir:

“Mothergil var, balaca oğlan, çömbəlmək, ayaqyalın.  Buradan iki kişi dəvə ilə həccə getmişdilər… “İkimiz də hacıya gəlmişdik, kəndimizdə ərəb uşağı yoxdur, ərəb uşağı götürməyə gəlmişik.  Biz onları analarından, atalarından qaçaq yolla aparacağıq” dedilər.  Anam dil bilmir… Gecə-gündüz dəvələrə mindirib bura gətirirdilər…”.

İzmirdən olan 70 yaşlı baqqal Müşerref Çelikay deyir: “Onlar bunu Ərəbistandan qaçaq yolla apardıqlarını deyirdilər.

Ofisiant Cahit Şenközün ataları haqqında bildikləri budur:

“Mən bilirəm ki, babam Aydın Germencikin Turanlar kəndində anadan olub.  Bilirəm ki, əvvəlkilər Turanlarla üzbəüz Ərəblər kəndindən köçüblər.  Bütün kənd afrikalı, sudanlıdır…”

82 yaşlı dülgər Kamal Sözgəlməz uşaqlıq illərində gördüyü zənciləri belə təsvir edir: “O qədər iri dodaqlar, dabanları çıxır… Qulaqlarında, burnunda sırğa olanlar da var idi.  Əvvəllər başlarına bel örtürdülər.  Onlar palto və xalat geyinmirdilər.  Nənəm vəfat edəndən 5-6 il keçib, dodaqları iri olan həmin afrikalıdır”.

Hekayələr həmçinin göstərir ki, afro-türklərə qarşı ayrı-seçkilik bu gün də davam edir.  İzmirli gənc qız başına gələnləri belə izah edir:

“İzmirdə də problemlə üzləşdim.  Türkiyədə qadın olmaq çətindir, qara olmaq daha çətindir.  Ispartaya, universitetə ​​getdim.  Hər kəs üçün sürpriz.  Yataqxanaya getdim, hamı mənə baxır. Küçədəki insanların nəsə deməsi mənasızdır, amma müəyyən səviyyədə olanların universitetdə nəsə deməsi məntiqlidir…”

Gənc sürücü isə “burda səndən başqa rəngini itirmiş adam yoxdur” dedikdən sonra işdən çıxarıldığını deyir.

 

Şifahi tarix araşdırması göstərir ki, Afrika mənşəli olduğuna görə bu günə qədər daşınmış ortaq bir mədəniyyət motivi yoxdur.  Bununla belə, onların həyat hekayələri də əsrlər əvvəlinə aid təfərrüatlardan xəbər verir:

 

• Yazılı mənbələrdə afrikalıların baharı qarşılamaq üçün “Dana əti bayramı” keçirdikləri və ruhani liderinə Qodya dedikləri bildirilir. İzmirdə yaşayan Afrotürklərin rəvayətləri bu bayramın 1960-cı illərə qədər keçirildiyini göstərir.

100 müsahibə verəndən yalnız 21-i öz mənşəyini köləliklə əlaqələndirir.  Digərləri qul, köləlik kimi terminlərin işlədilməsini istəmir.

• Yaşlı nəsil özlərini ərəb adlandırır, şəhərdə yaşayan gənclər “Biz Afrika əsilliyik” deyirlər.
• Evliliklərdə rəng təyinedici faktor deyil.
• 19-cu əsrdə İzmirdə Sabırtaşı, Dolapkuyu, Tamaşalık, İkiçeşmelik və Ballıkuyu kimi yoxsul zənci məhəllələrindən bəhs edirik.
• Rənginə görə ayrı-seçkiliyə məruz qaldığını deyənlərin çoxu şəhərlərdə yaşayır və onlara Pele və ya Esmeray deyirlər.
• İzmirli qaradərililər Borno, Afini, Tagali və Cengi kimi tayfa adları ilə fərqlənirlər.

 

Afrika əsilli insanlar özlərini afro-türk adlandırırlar.  Afrika əsilli insanlar haqqında həm akademik, həm də sosial həyatda çox az şey bilirik.  Bu sahədə çalışan nadir insanlardan biri də Ege Universiteti Sosiologiya Bölümü müəllimi Yrd.  Dos.  Dr.  Lulufer Körükmez.  Körükməz beş ilə yaxındır ki, Afrika Kültür, Dayanışma və Yardım (Afro-Türk) Dərnəyində könüllü olaraq çalışır.  Akademik maraqlarında beynəlxalq miqrasiya, etnik mənsubiyyət və yoxsulluğu olan Körükməz Dəri Rəngi ​​Ayrı-seçkiliyi ilə bağlı araşdırmasında Afro Türklərin problemlərini işıqlandırmağa çalışır.  Körükməz, Türkiyədə yaşayan Afro Türklərin bəzilərinin ağartma sindromundan əziyyət çəkdiyini və bunun diqqətəlayiq bir vəziyyət olduğunu bildirir.

 

Afro-türklər kimlərdir?  Onların Anadoluya gəlişinin hekayələri nə vaxt başlayır?

 

1. Körükməz – Konkret bir tarix deyə bilmərik. Afro-türklər Afrikanın müxtəlif ölkələrindən qul ticarəti məqsədilə gətirilən insanların nəvələridir.  Onların bir qismi Afrikadan birbaşa Anadoluya, bir qismi isə həcc yolu ilə qaçaqmalçılıq yolu ilə gətirilib.  Tarixlə bağlı mənbələr çox azdır.  Tarixçilər deyir ki, arxivlər açılmadığı üçün bilmirik, onsuz da bir az araşdırılmış mövzudur.  Onlar ümumiyyətlə Qərbi Anadoluda, Egey və Aralıq dənizi sahillərində yaşayırlar.  O zaman Osmanlı imperiyasının böyük təsərrüfatları var idi və bu adamlar onsuz da bu təsərrüfatlarda işləməyə gətirilirdi.

Köləlik dedikdə ağıla həmişə Atlantik köləliyi gəlir.  İslam köləliyinə çox baxılması istənmirdi.  Afro-Türk və İslam köləliyi baxımından bu məsələni necə qiymətləndirərdiniz?

1. Körükməz – O zaman qul kimi gətirilənlər afro-türk deyildilər. Onlar Afrikadan qul ticarəti məqsədilə gətirilən insanlar idi.  Hazırda Anadoluda yaşayan qaradərililərə afro-türk deyirik.  O dövrdə köləlik transatlantik köləlikdən fərqlənirdi.  Sahibi onları 9-10 il işlədikdən sonra azad etsə, azad adam ola bilər.  Onlar evlənə bilərlər.Belə fərqlər var, amma qulların statusu dəyişmir.  Sən qulsan!  Cümhuriyyətdən sonra vətəndaş olandan sonra onlara bir az torpaq, bir qədər də pul verilir.  Emansipasiya ilə bağlı bir sıra çətinliklər də var.  Köləliyin fərqi haqqında deyilənlərdən biri də budur ki, İslamda köləlik yoxdur.  İslamda köləlik var.  Qullarınızla yaxşı davranmaq kimi sözlər də var.  Qul quldur!

Afro-türklər introvert yaşayır?  Sizcə, onun öz xüsusiyyətlərinə görə öz icmasından uzaqlaşma meyli varmı?  Övladlarının qaradərili olmasın deyə ağdərililərlə evlənməyə meylli qadınlar varmı?

1. Körükməz – Hazırda rəng ayrı-seçkiliyi ilə bağlı layihə həyata keçiririk. Təəssüf ki, bu, burada ortaya çıxan nəticələrdən biridir.  Ağartma sindromu deyilən bir sindrom var.  Bu, bütün dünyada qaradərili insanlarda rast gəlinən bir sindromdur.  Müxtəlif üsullardan istifadə edərək ağ olmağa çalışırlar.  Bunlardan bəziləri fiziki tətbiqlərdir.  Ağartıcı içənlər və ağartıcı ilə yuyaraq ağartmağa çalışanlar var.  Əczaçılıq və kosmetika sənayesində bəzi kimyəvi maddələr var.  Onlar rənginizi ağartmaq üçün istifadə olunur.  Fiziki yola üstünlük verməyənlər, ağdərili bir insanla evlənərək, ağarmağın daha sosial yolunu seçirlər.  Belə bir fərziyyə var ki, o evliliklə nüfuzunuz yüksələcək.  Bu, övladlarınızın ağ dəri ilə doğulmaq arzusudur.  Ağardıcı sindrom dediyimiz məhz budur.  Bunu təkcə afro-türklər deyil, bütün dünyada qaradərililər yaşayır.  Bu, qaradərililərdə müşahidə olunan sindromdur.  Onların hamısının Türkiyədə yaşadığını deyə bilmərik, amma bəziləri yaşayır.  Ancaq bu, yüngül qəbul ediləcək bir şey deyil.

Davam etdiyimiz işlərdə çox fərqli şeylər gördük.  Qadınlardan ibarət ailələr gördük.  Nənə, qızlar və nəvələr bir yerdə yaşayırlar.  Ailədə kişi yoxdur.  Uşaqlardan başqa yetkin kişilər yoxdur.  Qızlar ağ olmaq üçün ağ insanlarla evlənirlər.  Doğuşdan sonra kişilər ayrılır, qadınlar isə ailələrində qalırlar.  2-3 nəsil qadınlardan ibarət ailələr görürsən.  Evlilik vasitəsilə ağ olmağın yollarından biridir.  Sindromun yaşanmasının səbəbi ağ rəngin yaxşı estetikaya malik olması hissi və düşüncəsidir.  Qara rəngdə mənfi sıçrayışlar çox yüksəkdir.  Bu sindrom dəri rəngi vasitəsilə çoxalır.

Afro türklər 1926-cı ildə Mülki Məcəllə ilə rəsmi olaraq Türkiyə Cümhuriyyətinin vətəndaşı olublar.  Bəs bu qanuni tənzimləmələr Afro Türkləri sosial həyatda qoruya bilərmi?

1. Körükməz – Afro-türklərin qaranlığı ilə yoxsulluğunu bir-birindən ayırmaq mümkün olmayan bir vəziyyət var. Bəzən ayırd edə bilmirsən ki, onlar qaradan, yoxsa yoxsulluqdan danışırlar.  Bunlar bir-birinə qarışıb.  Təhsil səviyyəsi çox aşağıdır.  Qara olduğuna görə təhsil prosesində yaşanan ayrı-seçkilik onları təhsil prosesindən uzaqlaşdırır.  İş tapa bilmirlər.  Köləliyin də tarixi var.  İstər qanun qarşısında bu insanları vətəndaş edirsən, istərsə də onlara torpaq, pul verilsə belə, insanın sosial kapitalı olmalıdır.  İşini saxlamalıdır.  İllərlə qul kimi işləyən insanlar azad olduqları zaman normal həyat sürməkdə çətinlik çəkirlər.  Onların iş həyatında sahələr olduğundan dərhal bizneslə məşğul ola bilmirlər.  İşəgötürən kimi keçmiş sahiblərinə qayıdır.

 Afro türklərin yaşadıqları ayrı-seçkilik təcrübələri necədir?

1. Körükməz – Gündəlik həyatda daşıdıqları dəri rənginə görə müxtəlif ayrı-seçkilik tətbiqlərinə məruz qalırlar. Məsələn, müsahibimizdən biri bizə dedi.  Onlar avtobusa minəndə “Bismillahirəhmənirəhim” deyərdilər.  Uşaqların gözləri yumulur, dürtülür, qara dərili adam görməsin deyə barmaqları ilə işarə edir.  İnsanların marağı başa düşüləndir.  İnsanlar türkün qara ola biləcəyini düşünmürlər.  “Türkcə nə qədər yaxşı danışırsan” cümləsindən sonra hələ də inanmamaq, israr etmək kimi davranışlar var.  Bu ayrı-seçkiliklərdə müsbət münasibət kimi qəbul edilən bəzi rəftarların ayrı-seçkiliyi də ehtiva edə biləcəyi bir vəziyyət var.  Başqa bir müsahibimiz ev sahibinin özünə dedi ki, “Mən səni hər gün görməliyəm.  Dedi ki, sən mənim bəxtimsən.  Bir tərəfdən onu bədbəxtlik kimi səciyyələndirən bir vəziyyət var, digər tərəfdən isə bu, şansdır.  Dərisinə toxunub qara rəngin çıxıb-çıxmadığını yoxlamaq vəziyyəti ilə qarşılaşdıq.  Nə gözəl dəri rəngin var, nə gözəl şokolad rəngli insansan deyirlər, çox cazibədar kimi təsvir edirlər.  Şirin etmək və şirinləşdirmək kimi ayrı-seçkilik tətbiqləri var.  Bunlar qaranın daha açıq kölgəsi olanlar üçün saxlanılır.  Məsələn, müsahibimizdən birinin anasının dərisi daha tünd, qızı isə açıq dərilidir.  O, bunu müsbət hal kimi qiymətləndirir.  Kütlə arasında diqqəti cəlb edir və ətrafına insanları toplaya bilir.

Türklərin beynində və filmlərdə gördükləri bir obraz var: Ərəb bacı

1. Körükməz – Ərəb bacı, Avropadan gələn ənənə. Avropada bəzi qruplar tərəfindən dəstəklənməyə çalışılır.  Burada da belədir.  Ərəb bacı evdə ev işləri üçün işlədiyi üçün adətən belə bir görüntü var.  Ədəbiyyatda da belə obrazlar var.  Evdə dayə var.  O, həm də ərəb bacısıdır.  Bunlar qulların nəvələri və övladlarıdır.  Bunların nümunələrini türk kinosunda və ədəbiyyatında görə bilərik.  Qul ənənəsinin əksi.

Bu gün onlarla eyniləşdirilən peşə qrupları varmı?

1. Körükməz – Onunla tam eyniləşən bir peşə deyə bilmərəm. Onlar homojen qrup deyillər.  Heterojen qrup.  Onlar qaradərili olduqları üçün bir çox peşələrdən geri qalırlar.  Onun “təqdim oluna bilən” olacağı gözlənilir.  Qaradərili bir insanın “təqdim olunan” olma ehtimalı nəzərə alınmır.  Qaranlığın daha “funksional” olduğu peşə qruplarını görə bilərik.  Kişilər turizmdə daha çox işləyə bilərlər.  Çünki qaradərililərə orada əyləncə və ünsiyyət vasitəsi kimi baxırlar.  Turizm şirkətlərində çalışan çoxlu insan görə bilərsiniz.  Turizmdə ofis işlərində çalışanların sayı çox azdır.  Onlar əsasən animasiya kimi işlərdə çalışırlar.  Onlar kənd təsərrüfatında da işləyirlər, lakin kənd təsərrüfatı yavaş-yavaş məhv olduğu üçün böyük zavodlarda işləməyə başladılar.  Təsadüfi kimi gedirlər.  Bir misal da verə bilərəm.  Marketer kimi çalışan bir xanım müsahibimiz var.  Rahatlıq və funksionallıq ünsiyyətdə qara rəngə aid edilir.  Ona görə də marketoloqlar üçün həmin insanlar seçildi.  Bəzi peşələrlə məşğul olmaqda problemlər var.  Məsələn, polis ola bilməzlər.

Başqa hansı təcrübələr var?

1. Körükməz – Qaralığın birləşdiyi zehni nümunələr önəmlidir. Onlar cinayətlə əlaqələndirilir.  Xüsusilə qaradərili kişilər hər gün polis çağırışlarına, tərcümələrə və GBT sorğularına məruz qaldıqlarını deyirlər.  Çox sayda insan içərisindən başqa insanlara toxunmadan onlara meyl edirlər.  Polislər dedilər ki, gəl, vəsiqəni göstər.  Bu şəxsiyyət realdırmı?  Sən qarasan və şəxsiyyət vəsiqələrində Aydının bir mahalı var”.  Öyrəndik ki, belə dialoqlar var.  Afro-türklərə haradan və necə gəldiklərinə dair heç bir məlumat verilməyib.  Köləlik tarixi travmatik bir şeydir.  Afrikaçılıq budur.  Deyərdim ki, gənclə yaşlı arasında fərq var.  Yaşlı insanlar Afrikadan və köləlikdən daha çox uzaqlaşır, gənclər isə köləlikdən uzaqlaşır, lakin Afrikaya maraq yenidən canlanır.  Lakin Afrika çətin və bahalı yerdir.  Orada gündəlik həyatın necə getdiyinə dair maraqlar yaranır.  Bir az ekzotikləşmə Afrikaçılıqla əlaqələndirilir.  Afro-türk və qeyri-afro-türk görüşəndə, bir-birini tanıyıb-tanımamasından asılı olmayaraq, deyə bilərəm ki, bir-birinə salam verməklə qaralıqdan qurulan bir bağ var.

 

Özünəməxsus adət-ənənələri və mədəniyyətləri ilə kənardan Afro Türklər necə?

1. Körükməz – Afrika və Türkiyəni tanıyan antropoloqların bu mövzuda çalışması lazımdır. Bu günə qədər davam edən əşyaları izləmək üçün əvvəlcədən bilmək lazımdır.  Yaşanan şeylər olsa belə, biz onları bilmirik.  Afro-türklər zeybek çalıb Ege ləhcəsi ilə danışa bilirlər.  Biz bilmirik ki, Afrikadan nə gəlib və nə aparılıb.  Yalnız Dana əti bayramı var.  Bu, Afrikalılar Mədəniyyət Həmrəyliyi və Yardımı tərəfindən təşkil edilən bir tədbirdir.  İstanbul və İzmirdə də edilir.  Afrikada hansı məqsədlə tikildiyini bilmirəm, amma Osmanlı dövründə qulların məzuniyyətdə olduğu mayın ilk həftəsində bir araya gəlib rabitə şəbəkəsi yaratmaq üçün edilirdi.  Bu, həm də yoxsullara maddi yardım yaratmaq üçün edilir.  Onun belə bir funksiyası var.  Bəzi antropoloqlar bu barədə düşünməlidirlər.

Akademiklər niyə Afro Türklər haqqında kifayət qədər iş görürlərmi?

1. Körükməz – Tarixçilərin hazırladıqları bir-iki kitab var. Ədəbiyyatla bağlı araşdırmalar var.  Bununla bağlı ciddi resurs çatışmazlığı var.  Arxivlər açılmır.  Cümhuriyyətdən əvvəl və sonra baş verənlərlə bağlı əlimizdə məlumat yoxdur.  Heç bir yol yoxdur.  Digər məsələ, məncə, akademiyanın strukturundan irəli gəlir.  Akademiyada iş təyinat və yüksəliş yolu ilə həyata keçirilir.  Nəşr edəcəksən, məqalələr yazacaqsan, kitab çıxaracaqsan və ondan xal qazanacaqsan.  Prestij ordan gəlməlidir.  Bu mövzu ilə maraqlandıqlarını deyən bir çox akademik, aspirant və doktorantla rastlaşmışam.  Müvafiq məlumatlar azdır.  Nəşr və ya layihəni buradan çıxarmaq çətindir.  Beləliklə, ondan uzaqlaşmaq asandır.  Afro-türklər coğrafi cəhətdən çox dağınıqdırlar, onların demoqrafik quruluşu haqqında məlumat yoxdur.  Bilik çatışmazlığı birinci məsələdir, ikinci məsələ isə akademiyanın fəaliyyətidir.  Xarici akademiklər də maraq göstərmirlər.

 

Bəs onlar İzmirdə harada yaşayırlar?  Onların arasında liderlik varmı?

1. Körükməz – Liderlik yoxdur. İzmirin Torbalı və Ödəmiş kəndlərində yaşayırlar.  İzmirin mərkəzində Çimentəpə, Üçyol tərəfdə yaşayanlar var.
2. Körükməz – Məncə, görünürlük məsələsi kifayət qədər problemlidir. Jurnalistlər və sənədli müəlliflər mövzunu maraqlı hesab edir və burada xəbərlər hazırlamaq istəyirlər.  Dana bayramından sonra edilən xəbər formatlarına baxdığınızda, ‘Afro-türklər var, çox maraqlıdırlar.  Üstəlik, onların “rəqs” münasibəti var.  Bu cəfəngiyatdır.  Sənədli filmlərdə antropoloji pornoya qədər uzanan bir yanaşma var.  Burada çox ciddi problem var.

 

Afro-türklərin özlərində də görünmək məsələsi var.  Burada ilk getdiyiniz yer mediadır.  Siz fiziki olaraq görünmək istəyirsiniz və media buna antropoloji pornoqrafiya şəklində yanaşanda vəziyyət heç də ürəkaçan deyil.  Məsələ heç nə izah etmədən bəzək obyektinə çevrilir.  Jurnalistlər də diqqətli olmalıdırlar.  Jurnalistlərə şəkil çəkmək üçün icazə lazım deyil!  Onlar hər halda bəzək əşyalarıdır!  Fanon kitablarından birində belə izah edir: “Zənciləri necə görmək istəyirik?  Sizi hər zaman gülümsəyən görmək istəyirik.  Ağ dişlərinizi seçici olaraq görmək istərdik.  Biz istərdik ki, insanlar bunu xoşbəxtliklə, itaət şəklində etsinlər”.  Deyir ki, qaradərililəri belə təsvir edirlər.  Bizdə də belə şeylər var.  Heç bir kompozisiya və rəvayət problemi yoxdur!  Mən burada zənci sözünü işlədirəm, ondan köçürürəm.  Əks halda, məncə, bu söz mütləq işlədilməməlidir.

Daha yaxşı görmə üçün nə etməli?

1. Körükməz – Afro-türk fəallara düşən şeylər var, onların artıq dərnəkləri var. Daha yaxşı görünən format üçün düşünməlidirlər

Bir nümunə istəyə bilərikmi?

Körükməz – Mətbuatda hər şey görünməkdən ibarət deyil. Görünən olmaq təkcə fiziki deyil. Mədəni, sosial, siyasi probleminiz nə olursa olsun, görünmək vacibdir.  Jurnalistlər və sənədli müəlliflər də bir az daha var olduqlarını bildirməkdən başqa, məsələyə siyasi və sosial baxımdan da yer verməlidirlər.  Onları vətəndaş cəmiyyəti kimi gücləndirmək lazımdır.  Amma bu asan iş deyil.  Yoxsulluq, təhsilin aşağı səviyyəsi kimi halların mövcud olduğu bir şəraitdə onların vətəndaş cəmiyyətində daha yaxşı təşkilatlanmasını demək düzgün deyil.  Ancaq yaxşı olardı ki, gənclər də bu məsələyə cəlb olunsun.  Düşünürəm ki, fikir istehsalçılarının, o cümlədən akademiyanın vəzifəsi görünmə siyasəti haqqında düşünmək və onu istehsal edə bilmək olmalıdır.

YAZAR: Fidan İsmayılova
HƏMÇİNİN BAX: Qanunlar və nəzəriyyələr
HƏMÇİNİN BAX: Tehsilim.org/beynelxalq-qazax-tarixi-medniyyeti-ve-dili-konqresi-kecirilecek/