ABŞ-ın I Dünya Müharibəsinə qoşulması

XX əsrin əvvəllərində Avropada gedən siyasi proseslər ABŞ – ın siyasi maraqlarından yan keçməmiş, siyasi dövlət kimi Avropadakı siyasi rəqabət ABŞ – ı da maraqlandırırdı. ABŞ – ın ağalığı, onun siyasi güc mərkəzində dayanması onun müxtəlif siyasi proseslərdə xarici siyasətinə və beynəlxalq münasibətinə bilavasitə təsir etmişdi. Əgər ABŞ Birinci Dünya müharibəsinə qədər borc alan dövlət idisə, müharibədən sonra borc verən dövlətə çevrilmişdir. ABŞ – ın dünya müharibələrində ( Birinci və İkinci ) az itki verməsi, xarici siyasətdə uğurların artması və eyni zamanda kredit – bank ölkəsinə çevrilməsi məhz ABŞ – ın apardığı siyasətin nəticəsidir. ABŞ – ın XX əsrin əvvəllərində sənaye istehsalının həcminə görə dünyada birinci yerə çıxması, taxıl və pambıq istehsalına görə mühüm yeri tutması, sənayenin avtomobil, elektrotexnika, neft və kimya sahəsi üzrə inkişaf edib inhisar birliyi olan “Standart Oyl”, “Polad Tresti” – nin yaradılması, kənd təsərrüfatında kapitalizmin “fermer yolu” ilə inkişaf etməsi ABŞ – ın böyük nailiyyətləri hesab etmək olar.

Plan 2.  ABŞ–ın Birinci Dünya müharibəsinə iqtisadi, siyasi marağı . Belə sual yarana bilər– niyə məhz ABŞ niyə görə Avropada yaranan iki böyük blokadanın – Antanta və Üçlər İttifaqında üzv dövlət kimi çıxış etmirdi? Niyə məhz ABŞ üçün Birinci Dünya müharibəsi 1917–ci ildən 1918–ci ilədək faktiki olaraq başlamaqdadır?  Bunlardan ən çox sadalanan və daha problematik cəhətdən daha çox müzakirə edilən səbəblərdən ABŞ – ın fərqli qitədə yəni Amerika qitəsində yerləşməsidi. Nəzərə alsaq ki,Amerika qitəsində Antanta və Üçlər İttifaqı blokadaları arasında hər hansısa döyüş və hərbi zona yoxdur, amerikan əhalisi üçün hər hansısa müharibə təhlükəsi yoxdu və ən əsası Amerika öz ordusuna güvənirdi. Coğrafi və hərbi baxımdan “özgüvənli”dayanan ABŞ – ın Birinci Dünya müharibəsinə əvvəlcə qatılmamasını siyasi ekspertlər belə izah edirlər ki, ABŞ hökumətinin tərkibində formalaşan Respublikaçılar və Demokratların ABŞ – ın Birinci Dünya müharibəsinə münasibətinə müxtəlif fikirlər yürüdüblər .

 Digər səbəblərdən biri ABŞ – ın müharibəyə qoşularaq arzuolunmaz nəticə ilə müharibədən məğlub ölkə kimi çıxması ehtimalı idi.

Plan 3. Müharibənin kulminasiya dövründə ABŞ –ın Avropa qitəsində baş verən müharibəyə münasibətinə baxış. Müharibə başlayandan ilk vaxtlar müharibədə gözlənilən zəfər “Üçlər İttifaqının” ( daha sonradan “Dördlər ittifaqı” olaraq adlandı) əlində olsa da 1916 – cı ildən diqqətini Fransaya yönəldən Almaniya Verden döyüşündə cüzi ərazilər ələ keçirib, 1916 – cı ilin yayında Somma döyüşündə almanlara qarşı ilk dəfə olaraq ingilis və fransızların birləşmiş qoşun qüvvələri tanklardan istifadə etsələr də lakin ciddi uğur əldə edə bilmədilər. 1916 – ildə Rumıniya Antanta tərəfdən blokadaya  üzv olundu. Antanta dövləti olan Rusiyada 1917 – ci ildə baş vermiş Fevral inqilabı, oktyabr ayında bolşeviklərin çevriliş edərək hakimiyyətə gəlməsi müharibənin gedişatından yan keçmədi. Bu halda ABŞ – ın marağı Antanta blokadasına doğru yönəldi. XX əsrin əvvəllərində sənayə istehsalının reytinqinə nəzər saldıqda birinci yerdə ABŞ, ikinci yerdə Almaniya qərarlaşırdı. Həmin dövr üçün müharibənin nə zaman yekunlaşacağı barədə heç kim xəbərdar deyildi. Rusiyada fevral inqilabı, eyni zamanda Antanta blokadasının digər hegemon üzvü Böyük Britaniyada 1916 – cı ildən başlamış irlandiyalıların üsyanı, Fransanın “gücünü toparlayıb” müharibədə vuruşması Antanta blokadasını zəiflədib üstünlüyü Almaniyaya verə bilərdi. Və gələcəkdə sənayerəqabətində  Almaniya ABŞ – ı üstələyə bilərdi. 1917 – ci ilin aprelində ABŞ Almaniyaya müharibə elan edərək Birinci Dünya müharibəsinə daxil oldu.

Plan 4. ABŞ – ın Birinci Dünya müharibəsinə qoşulması . ABŞ – ın bəri başdan müharibəyə qoşulması üçün bəhanələrdən biri 1915-ci ildə Almaniyanın sualtı qayığı Britaniyanın “Luzitaniya” sərnişin gəmisini batıraraq 100-dən çox ABŞ vətəndaşının həlak olması idi. Hadisənin baş verdiyi tarixə nəzər saldıqda hərbi zəfərlər “Üçlər İttifaqı”nın əlində idi və ABŞ istəmədiyi nəticə ilə üzləşə bilərdi. Vilson dərhal Almaniyaya bəyanat verərək, neytral ölkələrin gəmilərinə sualtı qayıqların hücumunun beynəlxalq hüquq normalarına zidd addım olaraq qəbul edildiyini və dayandırılmalı olduğu haqqında xəbərdarlıq bildirdi. Almaniya 1917-ci ilin əvvəllərinə qədər məhdudiyyətsiz sualtı müharibəsini sona çatdırmağı qərara alsa da, 1917-ci ilin fevral və mart aylarında bir neçə ABŞ gəmisi batırıldı, nəticədə aprel ayında Konqress Almaniyaya qarşı müharibə elan etdi, ABŞ müttəfiqlərinə iqtisadi və hərbi dəniz yardımının miqyasını təcili surətdə genişləndirmək məcburiyyətində qaldı. Alman hərbi bazası amerikan ordusu gəlməzdən öncə hərbi təyyarə, hərbi arterial bazalarla, tanklarla əməliyyatlarla başladı. 1917 – ci ildə Alman – Avstriya – Macar ordusu italiyan qoşunlarını Kaporetta döyüşündə məğlubiyyətə uğratdı. 1918 – ci ildə almanlar Parisə doğru irəlilədi, lakin Marna yaxınlığında ABŞ hərbi bazası almanların qarşısını ala bildi. Marşal Foşun komandanlığı altında birləşən ABŞ, Fransa, İngiltərə qoşunları 1918 – cı ilin ikinci yarısından etibarən Bolqarıstanı, Avstriya –Macarıstanı, sonda Almaniyanı təslim etdilər. 1918 –ci ilin oktyabrın 30 da Osmanlı dövləti ilə Mudros sülh müqaviləsi imzalandı və təslim oldu. 1918 – ci ilin noyabrında Almaniyada baş vermiş inqilab, daha sonra noyabr ayının 11 də Kompyendə, fransalı marşal Foş Almaniya və onun müttəfiqləri ilə Almaniyanın təslim olması haqqında müqavilə imzaladı. Və nəticədə Birinci Dünya müharibəsi başa çatmış oldu.

Plan 5. Nəticə . ABŞ müharibə nəticəsində Avropa dövlətlərinə iqtisadi və hərbi ləvazimatlar satmaqla büdcəsini xeyli artırmış oldu, 1918 – ci il əməliyyatlarında iştirak etmiş, 1914-1919 – cu illərdə ABŞ – ın gəliri 35 mlrd. dollar oldu. Kapital ixracı gücləndi, sənaye istehsalının mənfəəti 2 dəfə artdı, ABŞ  ın iqtisadi, siyasi, hərbi qüdrəti keçərli oldu, Avropa ölkələrinin əksəriyyəti iqtisadi cəhətdən ABŞ-dan asılı vəziyyətə düşdü.

        İstifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı:

İstifadə olunmuş internet resursu;

Məqalənin müəllifi – Fatimə Sadıqova